Akka Mahadevi (sekitar 1130–1160) (IAST: Akka Mahādevī ) atau Mahadeviyakka ialah seorang tokoh agama Saivisme, khususnya Vira Saivisme dari negeri Karnataka, India. Dalam kalangan lebih daripada 60 tokoh mistik terkenal gerakan Vira Saiva — yang kebanyakannya terdiri daripada lelaki — Akka Mahādevī menduduki tempat yang istimewa.[1] Ini juga menjadikan beliau antara penyair awal dalam kesusasteraan Kannada dan tokoh penting dalam gerakan Lingayat yang diasaskan pada abad ke-12. Beliau dikenali menerusi 430 vachana — puisi mistik yang spontan — serta dua karya ringkas yang berjudul Mantrogopya dan Yogangatrividh, yang kesemuanya dianggap sumbangan besar beliau kepada sastera Kannada.
Gelaran "Akka", yang bermaksud "kakak" atau "ibu", diberikan kepadanya oleh tokoh-tokoh suci seperti Basavesvara, Allama Prabhu, dan Siddharama sebagai tanda penghormatan terhadap kedudukan rohani dan intelektual beliau yang tinggi, terutamanya dalam majlis perbincangan rohani di Anubhava Mantapa. Akka Mahadevi dihormati sebagai tokoh wanita besar dalam sejarah rohani dan sastera Kannada serta dalam perkembangan budaya Karnataka. Beliau menganggap Tuhan Shiva, yang dikenali sebagai "Chenna Mallikarjuna", sebagai suaminya — satu bentuk pengabdian mistik yang dikenali sebagai madhura bhava.
Kehidupan Awal
Akka Mahadevi dilahirkan di Udutadi, berhampiran Shivamogga, di negeri Karnataka sekitar tahun 1130. Sesetengah sarjana menyatakan bahawa beliau merupakan anak kepada pasangan bernama Nirmalshetti dan Sumati, yang merupakan penganut setia kepada Shiva.
Sumber Barat menyebut bahawa tidak banyak yang diketahui tentang kehidupan beliau secara pasti, kerana kebanyakan kisah mengenainya bersandarkan kepada tradisi lisan, hikayat suci, serta puisi beliau sendiri. Salah satu vachana beliau, misalnya, menggambarkan pengalaman meninggalkan keluarga dan kampung halaman demi mengejar kerohanian serta penyerahan diri kepada Shiva.
Tharu dan Lalita mendokumentasikan satu kisah yang menyatakan bahawa seorang raja Jain bernama Kaushika pernah ingin mengahwininya. Namun, Akka Mahadevi menolak pinangan itu, memilih untuk kekal setia kepada kecintaan rohani terhadap Shiva. Sumber-sumber zaman pertengahan agak samar dalam hal ini. Ada yang merujuk kepada salah satu vachana beliau, di mana beliau meletakkan tiga syarat jika perkahwinan itu mahu diteruskan — termasuk hak untuk mengutamakan kehidupan rohani dan berdialog dengan cendekiawan serta ahli sufi, daripada hidup sebagai permaisuri.
Ahli puisi dan sarjana zaman pertengahan bernama Harihara menyatakan bahawa perkahwinan itu hanyalah simbolik, manakala sumber lain, seperti dari Camasara, menunjukkan bahawa syarat-syarat itu tidak diterima, lalu perkahwinan tersebut tidak pernah berlaku.
Menurut catatan Harihara, apabila Raja Kaushika melanggar syarat yang ditetapkan, Akka Mahadevi meninggalkan istana serta menanggalkan semua harta miliknya termasuk pakaiannya, dan memulakan perjalanan suci ke Srisailam, tempat pemujaan Parama Shiva. Sumber alternatif pula menyebut bahawa tindakan beliau meninggalkan istana adalah kerana ugutan yang diterimanya selepas menolak pinangan raja.
Dipercayai bahawa beliau sempat singgah di kota Kalyana dalam perjalanannya, di mana beliau bertemu dua tokoh besar gerakan Lingayat, iaitu Allama dan Basava. Pada penghujung hayatnya, Akka Mahadevi dipercayai menetap di kawasan pergunungan Srisailam sebagai seorang pertapa, dan wafat di sana. Salah satu vachana beliau menyatakan bahawa Raja Kaushika pernah datang menemuinya di Srisailam untuk memohon keampunan sebelum kematiannya.
Sejarah
Akka Mahadevi dianggap oleh para sarjana moden sebagai tokoh penting dalam sejarah pembebasan wanita. Namanya begitu masyhur di Karnataka. Dalam salah satu vachana, beliau menyatakan bahawa dirinya hanyalah seorang wanita pada nama sahaja, kerana minda, tubuh dan jiwanya sepenuhnya milik Shiva.
Pada abad ke-12, dalam zaman penuh kekacauan politik dan ketidakstabilan, Akka Mahadevi memilih jalan pencerahan rohani dan teguh memegang prinsip itu sepanjang hayatnya. Beliau terlibat dalam perhimpunan ilmuwan seperti Anubhava Mantapa di Kalyana (kini Basava Kalyana), di mana perbincangan tentang falsafah dan pembebasan jiwa (moksha, atau arivu dalam istilah beliau) berlangsung.[2] Dalam pencariannya terhadap kekasih sejati, Tuhan Shiva, beliau menjadikan binatang, bunga dan burung sebagai teman — sambil menolak kehidupan berumahtangga dan segala bentuk keterikatan duniawi.
Usaha Akka Mahadevi untuk mencapai pencerahan tercatat dalam puisi-puisinya yang ringkas dari segi bahasa namun sarat dengan ketajaman intelektual. Puisinya menggambarkan penolakan cinta manusia demi menggapai cinta Ilahi. Vachana beliau juga mengandungi panduan bagi seorang penuntut spiritual, seperti keperluan mematikan ego diri, mengalahkan nafsu dan mengawal pancaindera.
Raja Kausika, seorang bangsawan dari komuniti Jain yang kaya namun tidak disukai masyarakat umum, pernah melamarnya. Namun, Akka Mahadevi menolak kehidupan mewah itu dan memilih untuk menjadi seorang penyair-pertapa yang mengembara dari satu tempat ke tempat lain sambil menyanyikan pujian kepada Shiva. Dalam pengembaraannya, beliau mencari para sharana — rakan seperjuangan rohani — kerana diyakini bahawa kehadiran para suci (sajjana sanga) dapat mempercepatkan proses pembelajaran jiwa.
Di Basavakalyana, dalam daerah Bidar, beliau menemui komuniti sharana yang akrab dan menulis banyak vachana sebagai penghargaan kepada mereka. Gaya hidup beliau yang tidak mengikut adat menyebabkan kegelisahan dalam masyarakat konservatif masa itu — malah gurunya, Allama Prabhu, menghadapi tentangan apabila cuba membawa beliau ke dalam majlis di Anubhava Mantapa.
Sebagai seorang pertapa, Akka Mahadevi dikatakan menolak pemakaian pakaian. Menurut legenda, cinta sucinya kepada Tuhan menyebabkan tubuhnya dilindungi oleh rambutnya yang panjang, satu simbol keikhlasan dan pelepasan mutlak dari keduniawian.
Semua sharana dalam Anubhava Mantapa — seperti Basavesvara, Chenna Basavanna, Kinnari Bommayya, Siddharama, Allama Prabhu dan Dasimayya — menyapa beliau dengan gelaran "Akka", iaitu "kakak", sebagai tanda penghormatan. Di sinilah beliau dikenali sebagai Akka Mahadevi. Allama Prabhu kemudian membimbing beliau ke jalan kesatuan rohani dengan Tuhan Shiva dalam rupa Chenna Mallikarjuna.
Sebelum meninggalkan Kalyana, beliau menyampaikan sebuah vachana perpisahan:
Setelah menundukkan enam nafsu
dan menjadi kesatuan tubuh, fikiran dan kata;
Setelah melampaui tiga itu dan menjadi dua — aku dan Yang Mutlak;
Dan akhirnya, setelah menghapuskan dualisme menjadi satu,
Semua ini adalah berkat kamu semua.
Aku menghormati Basavanna dan seluruh yang berhimpun di sini.
Diberkatilah aku oleh guruku Allama.
Berkatilah aku agar dapat bersatu dengan Chenna Mallikarjuna-ku.
Selamat tinggal! Selamat tinggal!
Dalam fasa pertama hidupnya, Akka Mahadevi menolak segala bentuk tarikan dunia. Dalam fasa kedua, beliau meninggalkan segala aturan dan hukum berasaskan objek luaran. Dan dalam fasa ketiga, beliau memulakan perjalanan menuju ke Srishila — tempat suci dengan kuil Chenna Mallikarjuna, yang sejak sebelum abad ke-12 telah menjadi pusat ibadat Shiva. Di hujung pencarian rohaninya, beliau mencapai penyatuan suci (aikya) di hutan lebat Kadali di kawasan Shrisaila (kini Srisailam). Salah satu vachana beliau yang masyhur berbunyi:
Wahai manusia,
lelaki dan perempuan,
menjadi malu apabila kain penutup tubuh terbuka.
Namun apabila Tuhan, sang hayat,
tenggelam dalam dunia tanpa wajah,
bagaimana mungkin kamu berbicara tentang rasa malu?
Apabila seluruh dunia ini adalah mata Tuhan
yang memandang ke mana-mana,
apa lagi yang boleh kamu sembunyikan?
Karya dan Gaya Kepenyairan
Puisi-puisi Akka Mahadevi menggambarkan cinta yang mendalam terhadap Chenna Mallikarjuna (Siva), serta mencerminkan kesatuan rohaninya dengan alam semula jadi dan gaya hidup yang bersahaja, jauh daripada kemewahan dunia. Dalam salah satu puisinya yang menyentuh jiwa, beliau menulis:
Untuk lapar, ada nasi kampung dalam mangkuk peminta,
Untuk dahaga, ada kolam, sungai dan perigi,
Untuk tidur, runtuhan kuil pun memadai,
Untuk teman jiwa, aku ada Engkau, Chenna Mallikarjuna.
Seperti para penyair gerakan Bhakti yang lain, karya-karya Akka Mahadevi dikenal pasti melalui penggunaan ankita, iaitu nama khas yang beliau gunakan untuk memanggil dewa pujaannya. Dalam hal ini, beliau menyebut nama Chenna Mallikarjuna. Ahli bahasa tersohor A.K. Ramanujan menterjemahkannya sebagai “Tuhan, seputih bunga melur”, manakala Tharu dan Lalita memberi tafsiran literal sebagai “Arjuna yang indah milik Mallika”.
Berdasarkan penelitian terhadap ankita ini, sekitar 350 puisi lirik atau vachana telah dikaitkan dengan Akka Mahadevi. Puisinya kerap kali menggunakan metafora cinta terlarang atau hubungan di luar batas perkahwinan sebagai perlambangan kerinduan batin terhadap Shiva. Karya-karya ini memperlihatkan usaha beliau mencari hubungan rohani yang mendalam dengan Chenna Mallikarjuna, menyentuh tema seperti penolakan, cinta berahi, perpisahan dan ketundukan total kepada Ilahi.
Kejujuran dan keterusterangan dalam ekspresi puisinya dianggap sebagai satu bentuk “keberanian radikal” yang menggugat norma masyarakat ketika itu. Dalam dunia puisi Akka Mahadevi, wanita digambarkan sebagai makhluk yang memiliki suara, kehendak dan daya pilih sendiri — bebas daripada belenggu institusi dan batasan sosial yang mengongkong. Ada ketikanya, beliau menggunakan imejan seksual yang kuat bagi melambangkan penyatuan mistik antara pencinta dan Yang Dicintai. Karyanya juga mencabar kefahaman lazim tentang identiti jantina. Dalam sebuah vachana, beliau menyatakan bahawa Shiva sebagai pencipta bersifat maskulin, manakala semua ciptaan — termasuk lelaki — dianggap feminin:
"Aku melihat tuan yang angkuh, Mallikarjuna / bagi siapa lelaki, semua lelaki, hanyalah wanita, isteri."
Dalam vachana yang lain pula, beliau menggambarkan dirinya sebagai memiliki kedua-dua unsur kejantanan dan kewanitaan dalam satu diri. Seperti juga penyair Bhakti wanita yang lain, puisi Akka Mahadevi kerap menyingkap tema keterasingan — bukan sahaja daripada dunia material, tetapi juga daripada harapan dan peranan sosial yang dikenakan ke atas wanita. Beliau melihat hubungan dengan lelaki biasa sebagai sesuatu yang mengecewakan, bagaikan duri tersembunyi di sebalik dedaun yang licin. Tentang suami yang fana, beliau menulis dengan sindiran tajam:
"Ambillah suami-suami ini yang mati dan reput — dan bakarlah dalam dapurmu!"
Dalam puisi lain, beliau meluahkan dilema rohani yang mendalam — konflik antara dunia zahir dan batin:
Suami di dalam, kekasih di luar.
Aku tak mampu menanggung keduanya.
Dunia ini dan dunia sana —
Aku tak mampu uruskan kedua-duanya.
Terjemahan dan Warisan
A.K. Ramanujan merupakan tokoh pertama yang memperkenalkan vachana Akka Mahadevi kepada khalayak antarabangsa melalui antologi Speaking of Siva. Namun, ahli teori pascakolonial Tejaswini Niranjana mengkritik pendekatan terjemahan tersebut dalam Siting Translation (1992), dengan menyatakan bahawa Ramanujan telah membentuk puisi tersebut dalam acuan moden universal yang mudah diterima pembaca Barat. Kini, penterjemah Kannada, Vanamala Vishwanatha sedang mengusahakan terjemahan baharu dalam bahasa Inggeris yang dijangka akan diterbitkan sebagai sebahagian daripada koleksi Murty Classical Library.
Nama Akka Mahadevi terus hidup dalam ingatan budaya rakyat. Jalan raya dan institusi pendidikan di Karnataka telah dinamakan sempena beliau sebagai penghormatan. Pada tahun 2010, satu ukiran batu dari abad ke-13 telah ditemui berhampiran Hospet, Karnataka, yang dipercayai sebagai arca Akka Mahadevi.