Ramacarita Manasa atau Ramacaritamānas (“Tasik cerita Rama”)
Rama dan Krishna dianggap sebagai dua mata bagi agama, falsafah, budaya dan nilai spiritual Hindu.
Karya agung Ramayana oleh Valmiki dan Bhagavata Purana oleh Vyasa menjadi dua teks asas yang melahirkan pelbagai karya sastera dan keagamaan dalam pelbagai bahasa India — bahkan turut mempengaruhi kesusasteraan di Asia Tenggara.
Salah satu karya yang mencapai kedudukan hampir setara dengan Ramayana dalam hati jutaan umat Hindu di India Utara ialah Ramacaritamānasa karya Tulsidas (1532–1623 Masihi). Di wilayah berbahasa Hindi, karya ini dianggap sama tinggi — malah kadang-kadang lebih dihormati — daripada karya Valmiki sendiri.
Tulsidas hidup dalam zaman yang bergolak. Menurut beliau, hanya jalan bhakti (pengabdian dan kasih kepada Tuhan) yang mudah difahami dan diamalkan dapat mengembalikan nilai keagamaan yang sejati dalam hati manusia. Tujuan utama karyanya ialah membimbing orang ramai kembali ke jalan bhakti sebagai amalan rohani tertinggi.
Dengan hati yang penuh kasih terhadap Tuhan Rama, beliau menulis dengan kejujuran dan ketulusan, melahirkan sebuah karya sastera dan keagamaan yang abadi.
Karya ini menjadi amat popular kerana tiga sebab utama:
- Ajaran bhakti yang bersifat universal dan menyentuh hati manusia.
- Nilai moral dan kebenaran rohani yang disampaikan melalui kisah Rama yang terkenal.
- Keindahan dan kehalusan gaya puisi Tulsidas yang tiada tandingan.
Walaupun berasaskan Ramayana karya Valmiki, Tulsidas turut mengambil inspirasi daripada Adhyatma Ramayana (abad ke-15 Masihi), yang dianggap sebahagian daripada Brahmanda Purana, serta dua karya lain: Hanuman Nataka (atau Mahanataka) dan Prasanna Raghava karya Jayadeva (abad ke-12 Masihi).
Karya ini ditulis dalam dialek Awadhi (salah satu dialek Hindi) dengan dua bentuk utama puisi:
- Doha – rangkap empat baris (dua-dua pasangan) dengan corak suku kata tertentu.
- Chaupai – bentuk puisi dengan 16 suku kata setiap baris.
Terdapat lebih daripada 5,000 chaupai dalam tujuh bahagian (kanda), iaitu:
- Balakanda – 361 doha
- Ayodhyakanda – 326
- Aranyakanda – 46
- Kishkindhakanda – 30
- Sundarakanda – 60
- Lankakanda – 121
- Uttarakanda – 130
Tulsidas menambah beberapa perubahan dan episod baru, terutama dalam Balakanda, antaranya:
- Kisah zaman kanak-kanak Rama yang menyerupai kisah Krishna dalam Bhagavata.
- Pertemuan pertama Rama dan Sita di taman Mithila.
- Upacara svayamvara dan peristiwa Rama mematahkan busur Siva.
- Kemunculan Parasurama selepas kejadian itu dan pertemuannya dengan Rama.
- Dialog panjang antara para resi seperti Yajnavalkya dan Bharadvaja, serta kisah Siva dan Parvati.
Dalam bahagian lain, beliau juga menonjolkan:
- Keagungan Bharata sebagai penyembah Rama.
- Kisah Maya Sita (bayangan Sita) yang diculik Ravana.
- Pertemuan Hanuman dengan Vibhishana di Lanka.
- Nasihat Mandodari, Kumbhakarna dan Malyavan kepada Ravana.
- Dialog antara Ravana dan Angada, serta Trijata dan Sita.
Uttarakanda terbahagi kepada dua bahagian:
- Bahagian pertama menggambarkan pemerintahan Rama (Ramarajya).
- Bahagian kedua menggambarkan zaman Kaliyuga dan keperluan dasya-bhakti — pengabdian sepenuhnya kepada Tuhan seperti seorang hamba kepada tuannya — sebagai jalan keselamatan rohani. Bahagian ini berbentuk dialog antara burung gagak Kākabhusundi dan burung garuda, pengikut setia Wisnu.
Walaupun pengkaji moden mengesan beberapa lapisan penyusunan dalam karya ini, bagi para penganut bhakti, hal itu tidak penting. Apa yang utama ialah mesej rohani dan kekuatan inspirasinya.
Tulsidas mengajarkan bahawa:
- Akhlak mulia adalah asas kepada pengabdian sejati.
- Jalan bhakti terbuka kepada semua tanpa mengira kasta atau kedudukan.
- Kehidupan yang berkhidmat kepada masyarakat lebih mulia daripada kehidupan pertapa yang menjauhkan diri.
Bagi Tulsidas, Rama ialah penjelmaan Brahman — Tuhan Mutlak yang turun ke dunia dengan penuh kasih untuk menyelamatkan umat manusia.
Ramacaritam Manasa ialah karya agung yang bukan sahaja menjadi pedoman rohani umat Hindu tetapi juga berdiri megah sebagai salah satu karya epik sastera terhebat dunia, kuno mahupun moden.