| Taman Kebun Bunga Pulau Pinang | |
|---|---|
| bahasa Inggeris: Penang Botanic Gardens Cina: 槟城植物园 | |
 | |
 | |
| Jenis | Taman botani |
| Lokasi | George Town, Pulau Pinang, Malaysia |
Dibangunkan | 1884 |
| Status | Dibuka sepanjang tahun |
sunting | |
Taman Kebun Bunga Pulau Pinang ialah sebuah taman botani yang terletak dalam bandar raya George Town, di negeri Pulau Pinang, Malaysia. Terletak di Jalan Air Terjun, taman ini turut dikenali sebagai Taman Air Terjun kerana adanya air terjun berdekatan.[1]
Taman ini telah ditubuhkan pada tahun 1884 di tapak bekas kuari lama, di bawah seliaan Charles Curtis, yang merupakan penyelia pertama. Ini menjadikannya salah satu taman botani tertua yang dibangunkan oleh British di tanah jajahan.
Taman Kebun Bunga Pulau Pinang kini merupakan sebahagian daripada Rizab Biosfera Bukit Bendera, yang diiktiraf oleh UNESCO sebagai rizab biosfera ketiga di Malaysia yang disenaraikan dalam Rangkaian Dunia Rizab Biosfera (WNBR).[2]
Sejarah
Sebelum penubuhan taman botani sedia ada, terdapat dua taman botani terdahulu di Pulau Pinang.
Taman rempah (1794–1806)
George Town telah diasaskan pada bulan Ogos 1786; penempatan ini membolehkan Syarikat Hindia Timur Inggeris membina pangkalan strategik untuk mencabar dominasi perdagangan rempah dan maritim Belanda di Selat Melaka.
Pada tahun 1794, Syarikat melantik Christopher Smith sebagai ahli botani untuk menubuhkan taman rempah di Pulau Pinang. Smith, yang pernah dilatih di Kew Gardens, menanam sebuah taman kecil seluas "20 orlong" [10.5 hektar] di lembah Ayer Itam, serta sebuah lagi taman yang lebih besar seluas "300 orlong" [158 hektar] di Sungai Keluang.[3]
Pada tahun 1796, Smith dihantar ke Kepulauan Maluku untuk menjadi penyelia taman botani di sana dan mengumpul spesimen pokok buah pala dan cengkih untuk ditanam di Pulau Pinang. Menjelang tahun 1800, terdapat sekitar 1,300 pokok dalam kedua-dua taman tersebut, dengan taman Sungai Keluang lebih banyak menanam pokok lada. Pada tahun yang sama, sebanyak 15,000 anak pokok cengkih dan 1,500 anak pokok buah pala, bersama pokok kenari dan nira, dihantar dari Ambon. Ini menyebabkan taman di Ayer Itam diperbesarkan dan kawasan kediaman residen turut digunakan.
Pada tahun 1802, Smith melaporkan terdapat 19,000 pokok pala dan 6,250 pokok cengkih di bawah jagaan beliau. Dalam tahun kewangan 1804–05, taman ini menggaji 80 orang "kuli" dan mempunyai bajet operasi sebanyak $11,909.[3]
Kapten James Low menulis pada tahun 1836 bahawa taman ini "meliputi kira-kira 130 ekar tanah, terletak di cerun bukit berhampiran Amie’s Mills, kawasan yang romantik dan disirami oleh anak sungai yang kini dipanggil Ayer Putih...".
Pada tahun 1805, Smith kembali ke George Town dengan membawa 71,266 anak pokok pala dan 55,263 anak pokok cengkih. Walau bagaimanapun, beliau meninggal dunia tidak lama kemudian. Selepas itu, Kolonel Robert Townsend Farquhar yang menggantikan George Alexander William Leith telah melelong keseluruhan kandungan taman dalam masa 12 hari dengan harga $9,656.[4] Spesimen yang tinggal telah dibeli dan dipindahkan ke lokasi lain oleh para pembeli.[5]
Taman dapur (1822–1834)
Pada tahun 1822, Gabenor Pulau Pinang ketika itu, William Edward Phillips, telah menubuhkan taman botani kedua, atas dorongan Sir Stamford Raffles, penguasa Taman Botani Singapura. Rakan Raffles, ahli semula jadi dari Denmark, Dr. Nathaniel Wallich, mencadangkan pelantikan Pengetua Penang Free School merangkap ahli botani amatur, George Porter, dengan gaji sebanyak $100 untuk menguruskan taman ini. Porter, yang pernah berkhidmat di Taman Botani Calcutta, telah mengiringi Wallich ke Singapura pada tahun 1822. Wallich telah menamakan sejenis Dracaena kerdil, iaitu Dracaena porteri sempena nama Porter.
Walaupun Porter menerima jawatan penyelia, beliau secara nominal berada di bawah jagaan seorang hakim tempatan, Encik Leycester, yang dilantik sebagai kurator. Taman ini juga terletak di lembah Ayer Itam; berkemungkinan di atas tanah simpanan kerajaan yang sama dengan taman sebelumnya.[5]
Taman ini diuruskan sehingga tahun 1834 apabila Gabenor Kenneth Murchison telah menjualnya dengan harga 1,250 rupee, kononnya kerana isterinya tidak dapat memperoleh cukup sayur dari taman untuk mengurangkan bil masakan.[4] Namun begitu, kemungkinan besar ia juga disebabkan langkah penjimatan yang dilaksanakan oleh Gabenor Jeneral Lord George Bentinck. Selepas penjualan taman, Porter dipercayai kembali menyandang jawatan lamanya sebagai pengetua.[5]
Taman semasa
.JPG)
Penubuhan hingga 1903
Pada tahun 1884, Nathaniel Cantley, penguasa Taman Botani Singapura, telah menubuhkan Taman Botani Pulau Pinang yang sedia ada dan melantik Charles Curtis sebagai penolong penyelia.[4]
Pada peringkat awal, Jabatan Taman Botani ini ditadbir di bawah Jabatan Taman dan Hutan Penempatan Selat. Fokus utamanya ialah penanaman tumbuhan komersial, pemeriksaan tanaman dan memberi nasihat kepada komuniti petani. Apabila tugas berkaitan tanaman ekonomi dan perhutanan diambil alih oleh Jabatan Pertanian dan Perhutanan, Curtis bertanggungjawab sepenuhnya terhadap reka letak taman dan mengubah kawasan bekas kuari granit menjadi taman botani.[4]
Di bawah pentadbiran Curtis, tiga "Taman Eksperimen" telah diwujudkan, termasuk "Taman Semaian Air Terjun" (580 m) yang dibangunkan menjadi Taman Botani sedia ada, "Taman Bukit Atas" (777 m) yang kemudiannya dinamakan "Taman Banglo Kerajaan", dan "Taman Semaian Dataran" yang merangkumi kawasan kediaman kerajaan.
Terletak pada ketinggian 579 m, dengan purata hujan tahunan sebanyak 381 cm pada tahun 1890-an, taman ini meliputi lebih 29 hektar di lembah Sungai Air Terjun, di bawah air terjun yang mengalir dari ketinggian lebih 120 m. Hujan lebat sering mengakibatkan masalah pengurusan termasuk tanah runtuh di kawasan cerun curam. Tapak ini diperoleh oleh kerajaan kolonial antara tahun 1884–85. Curtis menyatakan bahawa sebahagian besar tanah tersebut dimiliki oleh seorang bernama Encik Hogan.
Setelah dilantik sebagai penyelia pertama taman, Curtis menerima sebuah lembah tropika, termasuk ladang pala serta struktur berkaitan, di laluan utama ke air terjun besar. Walaupun terkenal sebagai ahli botani dan pengumpul tumbuhan, beliau juga terbukti sebagai pereka landskap yang kreatif.
Curtis telah mencadangkan pelan pembangunan jangka panjang bagi menjadikan taman ini sebagai pusat repositori dan pemindahan tumbuhan botani. Tindakan awal beliau termasuk membina tapak semaian dan memulakan kerja untuk mencipta taman rekreasi yang menarik di lembah tersebut. Ini digariskan dalam laporan tahunannya kepada Cantley pada tahun 1885.
Langkah awal beliau pada 1885–86 ialah memperluas kawasan taman di lembah serta memperbaiki akses jalan dan pejalan kaki. Curtis menyatakan dalam laporannya bahawa tanah berkerikil yang kurang subur memerlukan penyediaan teliti untuk penanaman pokok, namun "keindahan semula jadi persekitaran" mampu mengimbangi kekurangan ini.
Sejak awal lagi, Curtis menerapkan nilai estetika dalam reka bentuk taman menerusi penempatan strategik pokok dan pembukaan belukar. Rangkaian jalan bulatan dibina bagi memberikan pandangan dan pemandangan menarik kepada pengunjung. Penanaman tumbuhan diatur secara fungsian dan mengikut keluarga spesies. Penyelia kemudian, Frederick Sydney Banfield, menyatakan bahawa reka letak yang diperkenalkan oleh Curtis lebih menekankan kepada "memperindah kecantikan semula jadi taman".
Curtis mengalami masalah kesihatan sepanjang perkhidmatannya, yang dikaitkan dengan kualiti kediaman yang disediakan. Pada Mac 1903, beliau mengambil cuti awal dan bersara pada 7 Disember 1903. Beliau digantikan oleh Walter Fox.
Sejak 1903
Pada tahun 1910, Taman Botani menghadapi ancaman apabila terdapat cadangan untuk menukar lembah di mana taman ini terletak kepada sebuah takungan air. Taman ini telah diserahkan kepada pihak Majlis Perbandaran untuk tujuan tersebut, namun rancangan itu akhirnya dibatalkan dan taman dikembalikan kepada kerajaan pada tahun 1912.[4] Hanya sebuah takungan kecil dibina di kaki Air Terjun.
Antara tahun 1912 hingga 1921, banyak usaha Curtis dan penyelia selepasnya telah dibiarkan merosot. Namun begitu, koleksi herbaria bertambah dan lebih masa ditumpukan kepada kerja hortikultur dan botani.[4] Dalam tahun-tahun berikutnya, taman ini semakin matang dan mencerminkan estetika visual yang diilhamkan oleh Curtis.
Beberapa struktur baharu telah dibina tetapi susun atur keseluruhan taman, laluan dan bentuk jalan, kedudukan rumah tanaman serta susun atur tanaman kekal hampir sama seperti reka bentuk asal Curtis.
Frederick Flippance, yang dilantik sebagai penolong penyelia pada tahun 1921, dihadapkan dengan tugas besar untuk menyusun semula taman ini, di samping peranannya dalam memberi nasihat mengenai penanaman pokok tepi jalan dan kawasan perbandaran. Jabatan Taman mula meluaskan kerja kepada landskap hiasan di Georgetown, Kediaman Gabenor serta taman itu sendiri. Sebuah taman formal yang cantik telah diwujudkan di kawasan Air Terjun pada tahun 1936.[4] Flippance kekal sebagai Penolong Penyelia sehingga tahun 1937.
Perang Dunia Kedua memberi kesan besar kepada taman. Walaupun beberapa kakitangan Melayu kekal bekerja semasa penjajahan Jepun, kekurangan dana dan hala tuju serta longgokan sisa perang menyebabkan taman berada dalam keadaan teruk. Jepun telah menggali terowong berhampiran kolam teratai dan menukarnya menjadi tempat kerja dan simpanan peluru,[4] serta stesen pemasangan torpedo.
Selepas tentera British kembali pada tahun 1945, banyak kerja pemulihan dan pembersihan dilakukan. Sebagai sebahagian daripada penyusunan semula pasca perang, Taman Botani Pulau Pinang telah dipisahkan dari pentadbiran Singapura dan pada tahun 1946, pentadbiran taman ini diserahkan kepada Negeri-negeri Melayu Bersekutu.[4] Di bawah pentadbiran Frederick Sydney Banfield, taman ini dipulihkan ke keadaan asalnya. Pada tahun 1956, rakyat Malaysia pertama Cheang Kok Choy dilantik sebagai kurator taman,[4] setelah sebelum itu berkhidmat sebagai tukang kebun pelatih. Beliau meneruskan dasar-dasar pentadbiran terdahulu sehingga bersara pada tahun 1976.
Kini, pentadbiran taman ini berada di bawah Kerajaan Negeri Pulau Pinang melalui Pejabat Kebun Bunga (Jabatan Taman Botani Pulau Pinang).
Taman hari ini
Selepas diserahkan kepada kerajaan negeri, peranan taman dalam penyelidikan dan aktiviti botani semakin terhakis. Kebanyakan koleksi herbaria oleh Curtis dan pengganti beliau telah dipindahkan ke Taman Botani Singapura. Sejak itu, Taman Botani Pulau Pinang berfungsi lebih sebagai taman rekreasi.[6] Objektif utama taman kini termasuk "program pemuliharaan, penyediaan persekitaran rekreasi awam yang bersih dan selamat, pendidikan serta meningkatkan kesedaran awam dalam menghargai alam dan berkebun".[4]
Taman ini masih menjalankan beberapa penyelidikan melalui kerjasama dengan taman botani lain di peringkat nasional dan antarabangsa.[4]
Jabatan Taman Botani Pulau Pinang bertujuan memberi program kepada pengunjung yang menumpukan kepada warisan sejarah dan budaya taman, koleksi tumbuhan, landskap semula jadi dan kepelbagaian flora dan fauna. Ia juga memberikan khidmat nasihat profesional berkaitan botani, taksonomi, hortikultur dan landskap.[4]
Taman ini terletak di kawasan seluas 29 hektar[7] dalam sebuah lembah yang digambarkan sebagai "amfiteater bukit-bukau" yang diliputi hutan hujan tropika. Kehijauan dan ketenangan taman menjadikannya destinasi pelancongan dan rekreasi yang popular serta satu-satunya taman seumpamanya di Malaysia.
Selain menjadi repositori flora dan fauna unik kepada negara dan rantau ini, taman ini juga berfungsi sebagai "paru-paru hijau" bagi kawasan metropolitan Pulau Pinang.[8] Aktiviti rekreasi yang sering dilakukan termasuk berjoging, berjalan kaki, meredah hutan dan senamrobik.
Antara flora menonjol di taman ini ialah pokok meriam (Couroupita guianensis),[7][9] akar banir besar pokok sengkuang (Dracontomelon dao),[8] serta pokok pinang (Areca catechu) yang memberi nama kepada negeri ini. Terdapat juga pokok bakung hitam (Tacca integrifolia),[8] pokok lilin (Parmentiera cereifera),[7] orkid selipar endemik (Paphiopedilum barbatum),[8] dan halia Geoctachys penangensis.[8]
Taman ini juga menempatkan pelbagai spesies tumbuhan langka dalam Rumah Paku-pakis, Koleksi Palma, Laluan Araceae, Orkidarium, Konservatori Perdana, Rumah Kaktus, Rumah Bromeliad dan Begonia, Taman Herba, Batu Taman Paku, Batu Taman Suria dan Taman Formal.
Antara fauna yang mendiami taman ini termasuk kera ekor panjang, lotong kelabu, tupai gergasi hitam serta pelbagai serangga dan rama-rama.
Laluan mengelilingi Kolam Teratai membawa ke kawasan hutan hujan tropika yang tidak jauh dari pintu masuk taman. Laluan dari Jalan Bulatan Bawah melalui kumpulan palma dan buluh di sepanjang Sungai Air Terjun. Dua rumah orkid mempamerkan perbezaan antara orkid hibrid dan spesies liar. Masa terbaik untuk melihat pokok-pokok berbunga ialah musim kering antara Februari hingga April, apabila pokok bungor Thai (Lagerstroemia loudonii), cassia Jawa (Cassia javanica) dan pokok terompet merah jambu (Tabebuia rosea) mekar sepenuhnya.
Dari laluan Kolam Teratai, terdapat laluan mendaki ke tapak bekas rumah Charles Curtis, walaupun kini hanya tinggal beberapa bata. Terdapat juga pelbagai laluan mendaki dari taman ke Bukit Bendera dan Gunung Olivia di utara. Gunung Olivia ialah tapak rumah Raffles dan dinamakan sempena isterinya, Olivia.
Air Terjun
Air terjun dan takungan air merupakan harta persendirian, namun boleh dilawati dengan kebenaran daripada pihak Perbadanan Bekalan Air Pulau Pinang. Pertubuhan bukan kerajaan, Friends of the Penang Botanic Gardens, menganjurkan lawatan bulanan ke kawasan air terjun ini.[10] Kawasan air terjun ini telah ditutup kepada orang awam sebagai langkah keselamatan semasa Konfrontasi Indonesia–Malaysia pada tahun 1960-an.[10]
Pelawat awal ke Pulau Pinang pernah menyifatkan air terjun ini sebagai salah satu tarikan utama pulau tersebut, termasuk Ibrahim Munshi, anak kepada Munshi Abdullah, yang menggambarkannya dalam jurnal beliau, "Kisah Pelayaran". Pada awal abad ke-19, air terjun ini menjadi sumber air penting bagi kapal-kapal yang berlabuh di pelabuhan Pulau Pinang. Pada tahun 1804, loji rawatan air pertama di Malaysia telah didirikan di sini, bagi membekalkan keperluan air kepada 10,000 penduduk. Pada tahun 1805, sebuah akuaduk telah dibina untuk menyalurkan air dari air terjun melalui Pulau Tikus ke sebuah takungan berhampiran pelabuhan. Kualiti airnya, yang ditapis secara semula jadi melalui batuan tua Bukit Bendera, sangat tinggi dan digambarkan oleh kelasi awal sebagai “manis”.[10]
Takungan berbentuk bujur di kawasan air terjun Pulau Pinang telah dibina pada tahun 1892 oleh jurutera British, James MacRitchie,[11] yang juga bertanggungjawab terhadap pengembangan Takungan MacRitchie di Singapura. Sekitar masa yang sama beliau menjalankan projek di Singapura, MacRitchie telah dijemput oleh Suruhanjaya Perbandaran Pulau Pinang pada tahun 1891 untuk mengkaji pilihan dan kos tinggi cadangan pembinaan takungan. Dalam laporan beliau, MacRitchie mencadangkan agar takungan dibina di kawasan air terjun. Beliau turut mengesyorkan agar pihak majlis memperoleh hak untuk mengambil air dari Sungai Ayer Itam pada masa hadapan.[11] Takungan ini kemudiannya dibina semula pada tahun 1950.[10]
Pada masa kini, hanya sebahagian kecil bekalan air Pulau Pinang datang dari takungan air terjun ini kira-kira 10–15% penduduk menerima air dari sumber ini, manakala sebahagian besar bekalan air pulau diperoleh dari Sungai Muda, di sempadan Pulau Pinang dan Kedah.[10]
Rujukan
- ^ Dzulkifli Abdul Razak (April 2002). "Towards preserving the richness of Malaysia's green heritage". Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 Mac 2007. Dicapai pada 4 November 2008.
- ^ "Penang Hill Biosphere Reserve, Pulau Pinang – UNESCO". Dicapai pada 3 Januari 2022.
- ^ a b David Jones (ms.12) (April 2002). "Colonial Botanic Gardens and World Heritage: the significance of the Penang "Waterfall" Botanic Gardens". www.penangstory.net.my. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Julai 2011. Dicapai pada 4 November 2008.
- ^ a b c d e f g h i j k l m "Views from the past..." Friends of the Penang Botanic Gardens Society. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Julai 2008. Dicapai pada 4 November 2008.
- ^ a b c David Jones (ms.13). "Penang 'Waterfall' Botanic Gardens". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Julai 2011.
- ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaFRIM - ^ a b c Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaTKB - ^ a b c d e Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaTourism - ^ Simon Gardner, Pindar Sidisunthorn dan Lai Ee May, 2011. Heritage Trees of Penang. Pulau Pinang: Areca Books. ISBN 978-967-57190-6-6
- ^ a b c d e "Penang Botanical Gardens Waterfall". www.asiaexplorers.com. Dicapai pada 4 November 2008.
- ^ a b "Daily Advertiser, 9 March 1891, Page 3".
Pautan luar
 |
Wikimedia Commons mempunyai media berkaitan Taman Kebun Bunga Pulau Pinang |