 Hidangan nasi kandar, masakan ikonik komuniti Mamak di Malaysia. | |
| Jumlah penduduk | |
|---|---|
| Dianggarkan lebih 1.8 juta (Malaysia, 2020) | |
| Kawasan ramai penduduk | |
| Malaysia, Singapura, Indonesia (terutamanya Aceh) | |
| Bahasa | |
| Bahasa Melayu, Bahasa Tamil, Bahasa Inggeris | |
| Agama | |
| Islam | |
| Kumpulan etnik berkaitan | |
| Jawi Peranakan |
Mamak ialah istilah yang merujuk kepada komuniti India Muslim di Nusantara, terutamanya keturunan Tamil dari India Selatan yang menetap di Malaysia, Singapura, dan sebahagian daripada Indonesia seperti Aceh. Mereka dikenali kerana pengaruh besar dalam sektor perniagaan, masakan jalanan, dan penyebaran Islam di rantau ini.[1][2]
Perkataan "Mamak" berasal daripada perkataan Tamil "māma" (மாமா), bermaksud "bapa saudara" atau "pakcik", yang kemudiannya digunakan secara umum oleh masyarakat Melayu untuk merujuk kepada lelaki India Muslim.[3]
Sejarah
Kehadiran India Muslim di rantau Melayu bermula seawal abad ke-10 Masihi, apabila pedagang Muslim dari pesisir Tamil Nadu dan Kerala berlayar ke Samudera-Pasai (kini Aceh) untuk berdagang rempah dan menyebarkan Islam.[4] Mereka membina jaringan perdagangan maritim antara pelabuhan seperti Calicut, Gujarat, Aceh, dan Melaka.
Di Melaka abad ke-15, pedagang India Muslim memainkan peranan penting dalam pembentukan sistem pentadbiran Islam serta pengembangan dakwah.[5] Nama seperti "Kampung Keling" dan "Masjid Kampung Hulu" menunjukkan kehadiran awal mereka. Di Pulau Pinang, komuniti ini berkembang pesat selepas 1786 apabila British membuka pelabuhan bebas di George Town, menarik pedagang Muslim Tamil dari Nagore, Thanjavur, dan Kadayanallur.[6]
Pada abad ke-19 dan ke-20, migrasi besar-besaran berlaku semasa era kolonial British. Ramai bekerja sebagai pedagang tekstil, pemilik restoran, dan usahawan kecil. Masjid-masjid seperti Masjid Kapitan Keling (1801) menjadi pusat komuniti dan simbol perpaduan agama serta identiti Mamak.
Budaya dan Identiti
Budaya Mamak mencerminkan gabungan budaya India Selatan dan Melayu-Islam. Mereka mengekalkan adat Tamil dalam perkahwinan, bahasa, dan makanan, namun turut mengamalkan nilai dan gaya hidup Melayu. Dalam konteks moden, istilah "Mamak" melambangkan penyatuan budaya, mencerminkan keharmonian antara etnik di Malaysia.[7]
Perkahwinan endogami (sesama etnik) masih diamalkan, namun terdapat juga integrasi melalui perkahwinan campur yang melahirkan komuniti Jawi Peranakan. Mamak menekankan pendidikan agama, kemahiran perniagaan, dan solidariti sosial.
Masakan
Masakan Mamak menjadi warisan tersohor yang menyumbang besar kepada identiti makanan Malaysia dan Singapura. Antara hidangan ikonik termasuk:
- Roti canai – Roti leper berlapis yang diinspirasikan daripada paratha India.[8]
- Nasi kandar – Hidangan nasi bersama pelbagai lauk berempah, berasal dari Pulau Pinang.[9]
- Teh tarik – Minuman teh susu yang ditarik berulang kali untuk menghasilkan buih tebal.
- Mee goreng Mamak dan maggi goreng yang berempah kuat.
Gerai mamak sering menjadi tumpuan sosial dan politik, terutama di bandar besar seperti Kuala Lumpur dan George Town, beroperasi hingga 24 jam sehari.[10]
Demografi
Di Malaysia, populasi India Muslim termasuk Mamak dianggarkan sekitar 1.8–2 juta orang, membentuk sekitar 7% daripada jumlah penduduk India di negara itu.[11] Negeri seperti Pulau Pinang, Perak, dan Selangor mempunyai komuniti terbesar. Di Singapura, mereka membentuk sebahagian kecil daripada populasi India (~9%), tetapi aktif dalam sektor makanan dan pendidikan Islam.[12]
Sumbangan
Komuniti Mamak memainkan peranan penting dalam sejarah Islamisasi, ekonomi bandar, dan seni kulinari Malaysia. Mereka juga menyumbang dalam bidang politik dan sosial; antara tokoh terkenal ialah Syed Mokhtar Albukhary, Tun Dr. Siti Hasmah Mohamad Ali (berketurunan India Muslim), serta beberapa ulama tempatan yang berperanan dalam institusi Islam dan pendidikan.[13]
Lihat juga
Rujukan
- ^ Penang Monthly – The Indian Muslims of Penang (2020)
- ^ The Star – The unique identity of Malaysia’s Mamak community (2021)
- ^ New Straits Times – Mamak culture: Malaysia’s true symbol of diversity (2023)
- ^ JSTOR – The Role of Indian Muslims in the Spread of Islam in Southeast Asia
- ^ Melaka Heritage – Masjid Kampung Keling (2020)
- ^ ThinkCity – Indian Muslim Heritage of George Town (2022)
- ^ Malay Mail – Food, Culture and the Mamak Phenomenon (2022)
- ^ New Straits Times – Roti Canai, Malaysia’s Most Beloved Flatbread (2022)
- ^ Penang Monthly – Nasi Kandar: Penang’s Culinary Heritage (2021)
- ^ Channel News Asia – Malaysia’s Mamak culture: more than just food (2021)
- ^ Department of Statistics Malaysia – Ethnic Composition, Census 2020
- ^ The Straits Times – Muslim Indians and their cultural evolution in Singapore (2020)
- ^ Albukhary Foundation – About the Founder (2023)