| Opera Hokkien | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bahasa Cina | 闽剧 福州戏 | ||||||||||||
| Tulisan Cina Tradisional | 閩劇 福州戲 | ||||||||||||
| |||||||||||||
Opera Hokkien (閩劇, Mìng-kiŏk), juga dikenali sebagai Opera Fuzhou atau Opera Fuqing, ialah salah satu genre teater tradisional tempatan Fujian yang menggunakan bahasa Fuzhou dalam nyanyian dan dialog. Ia popular di kawasan Fuzhou dan sekitarnya yang dikenali sebagai rantau Min Du[1]. Ia turut tersebar ke Yanping, Jianning, Shaowu, serta ke Taiwan, Hong Kong, dan negara-negara Asia Tenggara. Opera Hokkien mula terbentuk pada akhir zaman Dinasti Qing dan mencapai zaman kemuncaknya semasa era Republik China.
Sejarah
Tempoh Pembentukan
Seawal zaman Dinasti Tang, sudah wujud persembahan seni tari dan teater di Fuzhou. Pada zaman Dinasti Song Selatan, naskhah Nanyin bertajuk Zhang Xie Zhuangyuan menggunakan lagu-lagu rakyat Fuzhou seperti Lagu Fuzhou dan Lagu Fuqing sebagai melodi.
Pada tahun ke-37 pemerintahan Ming Wanli (1609), pegawai tinggi kerajaan Cao Xuequan yang dibuang kerja kembali ke kampungnya di pinggir barat Fuzhou, di Kampung Hongtang. Beliau menubuhkan kumpulan teater keluarga yang dikenali sebagai "Kumpulan Keluarga Cao", dan menjemput sarjana dan ahli budaya untuk menonton. Kumpulan ini kemudiannya dikenali sebagai "Kumpulan Rulin", dianggap sebagai asal-usul Opera Hokkien. Cao Xuequan sendiri mahir dalam muzik dan mencipta melodi baharu yang sesuai dengan dialek Fuzhou, dipanggil sebagai "Douxiang" oleh penggiat opera kemudian. Komentar literati pada masa itu terhadap Douxiang ialah: "lagu berkumandang di antara bunga", "melodi halus dari seruling", "lagu rakyat dengan suara merdu burung merbah".
Selepas tentera Qing memasuki tanah China, Cao Xuequan membunuh diri sebagai tanda kesetiaan, menyebabkan Kumpulan Rulin lenyap buat masa yang lama.
Pada penghujung Dinasti Ming dan awal Dinasti Qing, genre teater dari Jiangxi yang dikenali sebagai Yiyangqiang turut tersebar ke Fuzhou. Kumpulan pelakon yang sentiasa mengembara ini dikenali sebagai "Kumpulan Jianghu". Persembahan mereka penuh semangat dengan nyanyian utama, suara sokongan dari belakang pentas, iringan gong dan gendang, serta aksi dramatik yang sesuai dengan citarasa petani dan tukang di luar bandar. Namun, kerana penggunaan dialek "tuguanhua", penyebaran mereka agak terhad.
Sebagai tindak balas, muncul genre baharu yang menggunakan bahasa Fuzhou sepenuhnya dalam nyanyian dan dialog, dinamakan "Pingjiangxi". Di Kampung Hongtang, tempat asal Rulinxi, para warga tua yang merindui kegemilangan silam menganjurkan persembahan keagamaan dan kebudayaan, lantas menubuhkan semula "Kumpulan Rulin Hongtang" pada era Qing zaman Xianfeng, dan ini menghidupkan semula Rulinxi.
Kebangkitan semula Rulinxi menarik minat para sarjana. Menjelang zaman Tongzhi, banyak kumpulan opera amatur Rulinxi ditubuhkan seperti "Kumpulan Rulin Chen Cuo", "Kumpulan Rulin Tang Bian", "Kumpulan Rulin Zhu Hu", "Kumpulan Rulin Pan Dun", dan "Kumpulan Rulin Yi Xu".
Pada zaman Guangxu, Rulinxi mula berkembang dari kampung ke bandar. Salah satu kumpulan terkenal ialah "Zui Chun Yuan" yang diasaskan oleh Lu Shisun. Selepas kematian Lu, penulis dan pengarah asal kumpulan itu Gao Xifu mengambil alih dan menamakannya semula sebagai "Jia Yun Tian". Persembahan pertama di kuil Chenghuang, Gulou, meraih sambutan hangat. Seterusnya, banyak kumpulan profesiona muncul seperti cendawan tumbuh selepas hujan.
Menjelang akhir zaman Guangxu hingga era Xuantong, Rulinxi, Jianghuxi, dan Pingjiangxi bercantum menjadi bentuk baru dikenali sebagai "Sanhe Xiang", iaitu bentuk awal Opera Hokkien moden.
Tempoh Kematangan
Semasa zaman Republik China, Opera Hokkien memasuki fasa kematangan sebagai genre pelbagai gaya nyanyian. Ketika itu muncul kumpulan teater terkenal seperti "Tiga Le (Sai Le Lama, Sai Le Baharu, Tiga Sai Le)", "Satu Qi (Shanchuan Qi)", dan "Dua Kepala Kambing (Sai Tianran, Qing Leran)". Di antara mereka, Zheng Yizhou dari "aliran Zheng" merupakan tokoh utama yang menandakan kemuncak pertama dalam seni Opera Hokkien.
Zheng Yizhou berjaya melakonkan pelbagai watak wanita tragik dengan latar masa, umur, personaliti, dan nasib yang berbeza-beza. Beliau digelar sebagai "Tokoh Agung Opera Hokkien".
Selepas tamatnya Perang Saudara China, dalam tempoh dua puluh tahun berikutnya, Opera Hokkien memasuki zaman kegemilangan kedua. Banyak karya agung dihasilkan dan pelakon muda yang berbakat mula menyerlah. Pasukan perwakilan Opera Hokkien yang dianjurkan oleh Persekutuan Persatuan Seni Wilayah turut membuat persembahan di seluruh negara dan mendapat sambutan hangat.
Namun, semasa Revolusi Kebudayaan, Opera Hokkien mengalami kemusnahan besar. Kebanyakan pelakon dan kru dianggap sebagai golongan penganggur bandar dan dihantar ke luar bandar untuk kerja ladang melalui dasar chadui luohu, hidup dalam kesusahan. Artis terkenal Lin Zhifang bahkan meninggal dunia akibat penderaan politik. Selepas tamatnya Revolusi Kebudayaan, barulah Opera Hokkien dapat pulih perlahan-lahan.
Ciri-ciri
Nyanyian dan Alat Muzik
Opera Hokkien mengandungi empat jenis gaya nyanyian utama:
- Irama Jianghu – penuh semangat dan lantang
- Lagu Barat (Yangge) – nada rakyat yang santai
- Douqiang – melodi elegan dan lembut
- Xiaodiao (Lagu Ringan) – irama yang segar dan ceria
Tiga gaya pertama dipengaruhi oleh Yiyangqiang, Kunqu, dan Huitiao, dengan bentuk sokongan latar seperti "taoling". Penyanyi lelaki dan wanita menggunakan suara asal mereka, dengan ciri-ciri yang lantang dan bersemangat, namun ada juga gaya nyanyian yang lembut dan halus
- Irama Jianghu menggunakan lagu seperti Jianghu Die, Chaipai Diao, dan Yin Diao, dicirikan dengan nada tinggi, banyak perkataan dalam satu frasa, dan aliran nyanyian yang lancar.
- Lagu Barat (Yangge)terdiri daripada bentuk seperti "Da Jie Da Pai", "Zhong Jie Da Pai", dan "Da Jie Pan Da". Nyanyian solo dikenali sebagai "Da Pai", manakala duet atau trio disebut "Pan Da". Perbezaan antara "Da Jie", "Zhong Jie", dan "Xiao Jie" bergantung pada jenis pembukaan muzik.
- Douqiang memiliki 15 gaya rentak (ban diao), dengan ciri "ai", "yi" sebagai vokal antara frasa.
- Xiaodiao berasal dari lagu rakyat tempatan dan asing seperti Ting Xi Hu, Pi Pa Yuan, Camellia Baharu, malah turut menyerap unsur dari Hui Opera dan Opera Beijing.
Selepas Revolusi 1911, ramai pelakon Opera Beijing berpindah ke Fuzhou dan mengajar dalam kumpulan opera tempatan. Maka, unsur Pihuangqiang juga diserap ke dalam muzik Opera Hokkien.
- Lagu-lagu Opera Hokkien banyak berasal daripada Yiyangqiang, Sipingqiang, Huitiao, dan Kunqu, serta mengekalkan gaya nyanyian beramai-ramai (bangqiang) dan jia gun.
- Jietou (laluan muzik peralihan dengan alat pukulan) ialah gabungan muzik dari Jianghu, Pingjiang, Douqiang, dan "Lao Lao", serta muzik rakyat tempatan "Shifan". Gaya ini sangat tempatan, dan alat muzik pukulan turut menyerap unsur dari Opera Beijing, tetapi teknik mainannya berbeza.
- Alat muzik utama termasuk dizi (seruling melintang), suona, touguan, erhu, yehu untuk melodi, manakala alat pukulan termasuk gendang qing, gendang perang, gong, cymbal besar dan kecil, dan qing (alat logam).
Lakonan dan Watak
Dalam persembahan tradisional, biasanya terdapat tujuh orang pelakon di pentas, dikenali sebagai "Tujuh Kerusi".
Dialog bagi setiap peranan banyak menyerap lagu kanak-kanak, peribahasa, kata bidalan, dan metafora rakyat Fujian, menjadikan gaya bahasanya sangat bersifat tempatan.
Pada zaman awal, genre seperti Rulin dan Pingjiang hanya mempunyai tiga jenis watak utama: sheng (lelaki), dan (wanita), dan chou (badut), dikenali sebagai "Tiga Watak Kecil". Kemudian, melalui pengaruh dari Hui Opera dan Opera Beijing, struktur watak menjadi lebih lengkap.
Jumlah watak meningkat kepada tujuh dipanggil "Kumpulan Tujuh Anak", kemudian sembilan "Sembilan Pintu", dan akhirnya 12 jenis watak:
- Xiaosheng (lelaki muda)
- Laosheng (lelaki tua)
- Wusheng (lelaki berlawan)
- Qingyi (wanita mulia)
- Huadan (wanita lincah)
- Laodan (wanita tua)
- Dahuahua, Erhua, Sanhua (pelakon wanita pelbagai gaya)
- Tie (pembantu wanita)
- Mo (pembantu lelaki)
- Za (watak pelengkap)
Sistem ini lengkap dan pelbagai.
Skrip
Kebanyakan skrip opera Hokkien menggunakan aksara Cina dan ditulis dalam bahasa Fuzhou, menjadikannya salah satu bentuk kesusasteraan rakyat utama dalam dialek tersebut. Banyak lagu dan peribahasa dalam bahasa Fuzhou diserap ke dalam skrip, dan sebaliknya, banyak dialog daripada opera Hokkien turut menyumbang kepada perkembangan peribahasa dan kata bidalan Fuzhou.
Budaya rakyat Fuzhou dan cerita rakyat tempatan sering menjadi bahan asas skrip opera Hokkien. Contohnya, opera Yishun Ge Zhu Di adalah berdasarkan kisah pedagang kedekut Ma Yishun (juga dikenali sebagai Yishun Ge). Oleh sebab pengaruh opera ini, perkataan "yishun" (ì-sông) kini menjadi sinonim bagi "kedekut" dalam bahasa Fuzhou.
Banyak skrip opera Hokkien diwarisi melalui manuskrip salinan tangan di kalangan masyarakat. Dalam penulisan skrip moden, sekiranya terdapat perkataan dalam bahasa Fuzhou yang belum dikenal pasti aksara asalnya, atau pengarang tidak mengetahui aksara yang betul, maka aksara yang hampir sebutannya akan digunakan sebagai ganti.[2][3][4]
Rujukan
- ^ Wang Yingshan. 閩都記 (dalam bahasa Cina).
Semasa Dinasti Ming, seorang penduduk Fuzhou bernama Wang Yingshan menyusun catatan sejarah tempatan bertajuk "Catatan Min Du". Kawasan Min Du yang dinyatakan bukan sahaja merangkumi pusat bandar Fuzhou, tetapi juga termasuk Changle, Fuqing, Yongtai (dahulunya Yongfu), Minqing, Lianjiang, Luoyuan, Gutian, dan juga kawasan Min Dong seperti Xiapu, Fu'an, dan Ningde yang berada di bawah wilayah Funing.
- ^ Lin Guangyao, *Peminat Teater Tersohor Fuzhou Chen Geng*, *Fuzhou Evening News*
- ^ Chen Yiliang, Tentang Penulisan Skrip Opera Hokkien Berdasarkan Melodi Sedia Ada[pautan mati], *Fujian Arts*
- ^ Adat Tempatan dan Seni Rakyat Fuzhou dalam Opera Hokkien[pautan mati], *Laman Web Opera Hokkien Fujian*