 Qu Yuan Sang while Walking (Quzi xingyin tu 屈子行吟圖), oleh Chen Hongshou (1616) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Umum | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pengarang | (trad.) Qu Yuan, Song Yu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tajuk asal | 楚辭 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Negara | China | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bahasa | Bahasa Cina Klasik | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Genre | Puisi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nama Bahasa Cina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulisan Cina Tradisional | 楚辭 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulisan Cina Ringkas | 楚辞 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksud harfiah | "Kata-kata dari Chu"[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chu Ci, yang turut diterjemahkan sebagai Lagu-lagu Chu, Sajak-sajak Chu, atau Rintihan Chu, merupakan sebuah antologi kuno puisi Cina yang mengandungi karya-karya yang secara tradisional dikaitkan terutamanya dengan Qu Yuan dan Song Yu dari zaman Zaman Negara-Negara Berperang, serta sejumlah besar karya yang dikarang pada zaman Dinasti Han beberapa abad kemudian.[2][3] Versi tradisional Chu Ci mengandungi 17 bahagian utama, yang dihimpunkan dengan kandungan semasanya oleh Wang Yi, seorang pustakawan abad ke-2 Masihi yang berkhidmat di bawah Maharaja Shun dari Han.[2] Puisi klasik Cina sebelum Dinasti Qin banyak diketahui melalui Chu Ci dan Klasik Puisi.[4]
Latar belakang
Chu Ci dinamakan sempena bentuk puisi yang berasal dari Negeri Chu, yang terletak di kawasan tengah China kini, tetapi ketika itu merupakan kawasan pinggiran selatan kawasan budaya Cina. Wilayah Chu terkenal dengan gabungan budaya dari Dataran Tengah, atau "utara", bersama pengaruh budaya lain yang dikaitkan dengan "selatan". Oleh itu, orang Cina utara kadang-kadang menganggap Chu sebagai sebahagian daripada "selatan", yang terkenal dengan pelbagai ciri eksotik. Ayat-ayat dalam Chu Ci secara khas menampilkan unsur-unsur eksotik. Bentuk shamanisme Cina menonjol di Chu, dan sejumlah besar puisi dalam Chu Ci menggambarkan "perjalanan roh". Namun, pengaruh selatan sebenarnya amat tidak signifikan, hanya terhad kepada idea-idea shamanisme dan objek pengebumian yang berasal dari selatan; selain daripada itu, kesusasteraan, puisi, pakaian dan seni bina tetap kekal berunsur utara.[6]
Rujukan lain kepada unsur eksotik termasuk pertemuan dengan pelbagai tumbuhan ajaib atau harum serta interaksi dengan pelbagai roh dan dewa, dan perjalanan ke pelbagai lokasi eksotik seperti langit, hujung dunia, Bactria, dan Gunung Kunlun dalam mitologi.
Kumpulan puisi oleh Qu Yuan dan Song Yu yang termasuk dalam Chu Ci, serta karya-karya penyair Chu lain (atau penyair yang menulis dalam gaya Chu), mewakili perkembangan tertentu daripada tradisi lama yang akhirnya mencapai zaman kegemilangan dan mendapat perhatian istana semasa Dinasti Han Barat. Buku Han mencatatkan 106 penyair Chu dengan 1,318 karya. Ramai penyair Han terkenal juga menulis dalam gaya Chu Ci, menghasilkan puisi-puisi terkenal mereka sendiri: istilah Chu Ci boleh digunakan secara umum untuk merujuk kepada jenis sajak dalam gaya formal seperti ini. Puisi lain dalam gaya Chu Ci turut ditulis, termasuk beberapa yang masih wujud, namun kebanyakannya tidak termasuk dalam antologi standard. Wang Yi menghasilkan ulasan meluas terhadap Chu Ci, serta menambahkan karyanya sendiri "Sembilan Kerinduan", sebagai bahagian ketujuh belas dan terakhir.[7]
Penulisan dan penyuntingan
Walaupun Chu Ci merupakan antologi puisi oleh ramai penyair, Qu Yuan merupakan tokoh utama, baik sebagai penulis bahagian Li Sao mahupun sebagai watak utama. Terdapat pelbagai penulis lain yang juga dipercayai menulis beberapa bahagian Chu Ci, serta beberapa bahagian yang mungkin berasal dari sumber tradisional. Pelbagai sumber ilmiah mencadangkan teori tentang siapa menulis bahagian mana dalam Chu Ci, dengan lebih banyak keraguan atau persoalan tentang sesetengah bahagian berbanding yang lain. Selain isu penulisan sebenar kandungan Chu Ci, satu lagi kebimbangan ilmiah ialah mengenai sejarah siapa dan bila karya-karya ini dikumpulkan dan disusun menjadi satu, serta kerja penyuntingan lain yang dilakukan. Di samping isu kepengarangan, banyak ulasan juga telah ditulis berkaitan dengan Chu Ci, sebahagiannya dimasukkan ke dalam edisi bercetak secara tradisional.
Qu Yuan
Nama "Qu Yuan" tidak muncul dalam sebarang teks sebelum Dinasti Han (202 SM – 220 M).[8] Menurut tradisi umum, Qu Yuan ialah pegawai pentadbiran di istana Raja Huai dari Chu (pemerintahan 328–299 SM) yang mencadangkan agar pakatan dibentuk dengan negeri-negeri lain untuk menentang kuasa yang semakin dominan dari kerajaan Qin, semasa Zaman Negara-Negara Berperang; namun, nasihatnya tidak diendahkan dan dia difitnah oleh pegawai lain di istana: apabila melihat rasuah rakan sejawat dan ketidakmampuan rajanya menghargai nilainya yang sebenar, Qu Yuan diasingkan dan akhirnya membunuh diri dengan menceburkan diri ke dalam Sungai Miluo bersama batu berat, apabila jeneral Qin Bo Qi menawan ibu kota Chu Ying pada tahun 278 SM, memaksa istana diraja berpindah dengan kehilangan wilayah yang besar. Dikatakan juga bahawa perlumbaan perahu naga tahunan diadakan bagi memperingati keadaan kematian Qu Yuan.
Semasa dalam buangan, Qu Yuan dipercayai telah menulis Li Sao. Penulisannya, seperti banyak karya kesusasteraan kuno lain, tidak dapat disahkan atau dinafikan. Ditulis dalam 373 ayat yang mengandungi 2490 aksara, Li Sao ialah puisi panjang Cina.
Selain itu, antara karya Chu Ci lain yang kadangkala dikaitkan dengan Qu Yuan, Jiu Ge ("Sembilan Lagu") memperlihatkan kesusasteraan shamanik di China.[9]
Kepengarangan
Pandangan tradisional mengenai Chu Ci, yang sebahagian besarnya tidak dicabar sehingga abad ke-20, ialah bahawa Qu Yuan menulis kira-kira separuh daripada karya dalam Chu Ci, manakala separuh lagi disandarkan kepada penyair lain yang berkaitan dengannya atau menulis dalam gayanya.[10] Para sarjana moden telah membuat kajian panjang mengenai persoalan kepengarangan karya-karya dalam Chu Ci, tetapi tiada konsensus yang dicapai mengenai bahagian mana yang benar-benar ditulis oleh Qu Yuan sendiri.[10]
Catatan Sejarawan Agung oleh Sima Qian menyebut lima karya oleh Qu Yuan: Li Sao (atau "Menghadapi Kesedihan", "Rintihan"), Tian Wen, Zhao Hun ("Panggilan Roh"), Ai Ying ("Rintihan untuk Ying"), dan Huai Sha.
Menurut Wang Yi dari Dinasti Han Timur, sebanyak 25 karya boleh disandarkan kepada Qu Yuan: Li Sao, Jiu Ge (terdiri daripada 11 bahagian), Soalan Syurga (Tian Wen), Jiu Zhang (kesemua 9 bahagian), Yuan You, Pu Ju, dan Yu Fu.
Wang Yi memilih untuk menyandarkan Zhao Hun kepada seorang lagi tokoh sezaman dengan Qu Yuan, iaitu Song Yu; namun kebanyakan sarjana moden menganggap Zhao Hun sebagai karya asal Qu Yuan, manakala Yuan You, Pu Ju, dan Yu Fu dipercayai telah dikarang oleh pihak lain. Begitu juga, sandaran Wang terhadap Qijian kepada Dongfang Shuo dipertikaikan.
Antologi
Terdapat persoalan atau ketidakpastian mengenai bagaimana Chu Ci dikumpulkan menjadi bentuknya yang ada kini; namun, sekurang-kurangnya beberapa garis besar proses sejarah ini telah dibincangkan dalam sastera akademik. Satu lagi aspek penting dalam kajian Chu Ci ialah sejarah penyuntingan. Salah satu pertimbangannya ialah susunan tajuk-tajuk yang berbeza dalam antologi ini. Terdapat juga alasan untuk mempercayai bahawa beberapa bahagian (juan) telah disunting atas pelbagai sebab, termasuk untuk menyesuaikan ayat dengan persembahan teater serta disebabkan sifat proses penulisan teks Cina purba, yang melibatkan penulisan ayat pada jalur buluh individu yang kemudian diikat bersama, tetapi apabila ikatan itu rosak, ia memerlukan keputusan penyuntingan bagi menentukan susunan asalnya.
Pemilihan Wang Yi terhadap ayat-ayat tertentu untuk dihimpunkan dalam versi moden Chu Ci telah kekal sebagai standard sejak penerbitannya pada penghujung zaman Dinasti Han. Semasa pemerintahan Maharaja Cheng dari Han, Liu Xiang dipercayai telah menyusun dan menghimpunkan puisi-puisi oleh Qu Yuan dan Song Yu, kemungkinan berdasarkan kompilasi terdahulu oleh Liu An, serta karya-karya penyair Han termasuk Wang Bao, Jia Yi, Yan Ji (嚴忌) dan Liu Xiang sendiri, ke dalam antologi Chu Ci seperti yang dikenali hari ini.
Salah satu aspek penting dalam Chu Ci ialah kumpulan ulasan yang berkaitan dengannya. Banyak penjelasan awal yang masih wujud dalam edisi standard Chu Ci berasal daripada Wang Yi, pustakawan diraja Dinasti Han.
Kandungan
.png)
Chu Ci terdiri daripada tujuh belas bahagian utama, dalam versi standard, dengan beberapa ulasan pengiring juga dianggap sebagai standard. Chu Ci bermula dengan "Li Sao", sebuah puisi yang menganggap bahan biografi mengenai Qu Yuan dan hubungannya dengan Raja Huai, pemerintah negeri Chu. Pengkritik sejarah sering mentafsirkan "Li Sao" sebagai alegori politik, namun aspek keagamaan dan mitologi juga muncul, yang berasal dari budaya Chu.[11][12] Bahagian kedua, dalam susunan moden standard, iaitu "Jiu Ge", walaupun tajuknya bermaksud "Sembilan Lagu", sebenarnya mengandungi sebelas bahagian berasingan. Bahagian ini nampaknya mewakili amalan dramatik shamanistik dari kawasan lembah Sungai Yang Tze yang melibatkan pemanggilan makhluk ilahi dan memohon keberkatan mereka melalui proses percintaan.[13][14]
Soalan Syurga ("Tian Wen"), juga dikenali sebagai Pertanyaan kepada Syurga, ditujukan kepada Tian (atau "Langit"), terdiri daripada rangkaian pertanyaan, sebanyak 172 jumlahnya, dalam format puisi.[15] Siri pertanyaan ini melibatkan mitologi Cina dan kepercayaan agama Cina purba. Secara umum, teks Soalan Syurga mengandungi soalan-soalan; namun, teks ini tidak menyertakan jawapan, kecuali dalam beberapa kes, secara kiasan sahaja.[16]
"Sembilan Bahagian" ("Jiu Zhang") terdiri daripada sembilan puisi, salah satunya ialah "Rintihan untuk Ying" ("Ai Ying"). Ying ialah nama salah satu ibu kota tradisional tanah air Qu Yuan, Chu (akhirnya, Ying dan Chu menjadi sinonim). Namun, baik bandar Ying mahupun seluruh negeri Chu mengalami kehancuran akibat pengembangan negeri Qin, yang akhirnya menyatukan China dengan mengorbankan negeri-negeri merdeka lain: termasuk negeri asal Qu Yuan. "Jiu Zhang" mengandungi sembilan bahagian secara keseluruhan (teks dalam bahasa Cina: 九章).
Turut dimuatkan ialah "Perjalanan Jauh" ("Yuan You") (遠遊), "Tilikan" "Bu Ju" (卜居), "Si Nelayan" "Yu Fu" (漁父), "Sembilan Perubahan" (九辯), "Panggilan Roh" ("Zhao Hun") (招魂), "Panggilan Agung" (大招), "Rintihan Akibat Janji Dikhianati" (惜誓), "Panggilan untuk Si Pertapa" (招隱士), "Tujuh Teguran" (七諫), "Alangkah Nasibku Tidak Terbela" (哀時命), "Sembilan Penyesalan", terdiri daripada sembilan bahagian (九懷), "Sembilan Keluhan" (九歎), dan "Sembilan Kerinduan" (九思).
Kualiti puitis
Puisi dan karya dalam antologi Chu Ci berbeza-beza dari segi gaya puisi formal. Chu Ci mengandungi pelbagai metrik, penggunaan partikel seruan yang berbeza-beza, serta kehadiran luan (penutup) yang berbeza. Gaya-gaya dalam Chu Ci dibanding dan dibezakan dengan puisi dalam antologi Shi Jing (Klasik Puisi, atau gaya "Lagu"), dengan gaya tipikal puisi Han, dan dengan gaya Qu Yuan dalam Rintihan.
Gaya lagu
Sesetengah puisi Chu Ci menggunakan baris empat suku kata tipikal Kitab Lagu (Shijing) dengan empat suku kata yang ditekan sama rata:
- dum dum dum dum
Kadang-kadang ini diubah dengan penggunaan kata ganti atau perkataan selingan di tempat keempat (atau akhir) dalam baris ganjil, yang melemahkan tekanan pada suku kata keempat dalam baris genap:
- dum dum dum ti
di mana "dum" mewakili suku kata bertekanan dan "ti" mewakili suku kata lemah atau selingan pilihan.[17] Soalan Syurga (Tian Wen), Panggilan Roh (Zhao Hun), dan Panggilan Agung (Da Zhao) kesemuanya mempunyai ciri metrik yang tipikal dalam Shijing. Umumnya, gaya Shijing (baik dalam Shijing mahupun dalam Chu Ci) mengelompokkan baris-baris ini menjadi rangkap-rangkap kuatrin berima. Maka, blok binaan standard puisi gaya Lagu ialah kuatrin dengan kualiti bunyi berirama berat:
- dum dum dum dum
- dum dum dum dum
- dum dum dum dum
- dum dum dum dum
- dum dum dum dum
Variasi gaya lagu (satu jenis "7-lebih") menggunakan tujuh suku kata bertekanan diikuti oleh satu suku kata akhir tidak bertekanan dalam baris genap:
- dum dum dum dum
- dum dum dum ti
- dum dum dum dum
- dum dum dum ti
- dum dum dum dum
Soalan Syurga berkongsi ciri prosodik yang tipikal dalam Shijing: baris empat aksara, kecenderungan kuat kepada kuatrin berima, dan selingan sesekali dengan menggunakan suku kata lemah di hujung baris genap.
Bentuk puisi "Panggilan Agung" dan "Panggilan Roh" (jenis lain dari "7-lebih") berbeza daripada pola ini dengan menggunakan perkataan selingan tetap dalam bentuk penegasan satu suku kata di sepanjang keseluruhan karya, dan dengan variasi antara suku kata akhir bertekanan dan tidak bertekanan menjadi bentuk puisi standard. Perkataan selingan satu suku kata ini digunakan sebagai refrein dalam pelbagai puisi klasik Cina purba, contohnya (berdasarkan sebutan moden), "Panggilan Roh" menggunakan xie, "Panggilan Agung" menggunakan zhi, dan "Sembilan Bahagian" menggunakan xi. Setiap satu daripada perkataan lemah ini memainkan peranan prosodik yang serupa. Gabungan dua baris ini:
- [baris pertama:] dum dum dum dum; [baris kedua:] dum dum dum ti
menciptakan kesan seakan satu baris tujuh aksara tunggal dengan caesura (jeda) antara empat suku kata pertama dan tiga suku kata terakhir yang bertekanan, ditambah satu suku kata selingan yang lemah di akhir:
- dum dum dum dum [caesura] dum dum dum ti.[18]
Lirik gaya Han
Dalam lagu atau puisi individu dalam "Sembilan Bahagian", baris umumnya terdiri daripada pelbagai jumlah suku kata, yang dipisahkan oleh perkataan selingan. Dalam hal ini, perkataan selingan pilihan ialah 兮 (pinyin: xī, Bahasa Cina Kuno: *gˤe).[19] Ini, berbeza dengan puisi empat aksara dalam Shi Jing, menambah kebebasan irama ekspresi.
Gaya sao
Beberapa puisi condong ke arah gaya sao, yang berdasarkan peniruan terhadap "Li Sao". Gaya sao menampilkan panjang baris yang lebih panjang, dioptimumkan untuk deklamasi puisi secara lisan, dan berakhir dengan luan (penutup, atau envoi).
Sarjana dan penterjemah David Hawkes membahagikan puisi-puisi dari era terdahulu (sebelum zaman Han) kepada dua jenis, setiap satu dicirikan oleh satu daripada dua bentuk metrik utama (dengan pengecualian naratif bercampur puisi dan prosa seperti "Tilikan" dan "Si Nelayan").[20]
Pengaruh langsung daripada ayat-ayat dalam Chu Ci dapat dilihat dalam gaya prosodi saoti (騷體) seperti yang terdapat dalam "Epilog" dalam Cantong qi (dipanggil "Luanci", 亂辭), dan juga dalam antologi seperti Guwen Guanzhi. Tambahan pula, ayat-ayat dalam Chu Ci kemungkinan besar dibacakan dengan menggunakan ciri linguistik khas bagi dialek Chu dalam bahasa Cina, bersama pelbagai aksara jarang, yang mana beberapa kosa kata dan aksara itu sendiri turut berbeza daripada kesusasteraan utara yang tipikal; maka, puisi-puisi dalam Chu Ci kekal sebagai faktor penting dalam kajian puisi klasik Cina, sejarah budaya dan linguistik, dan pelbagai puisi atau prosa-puisi ini mempengaruhi kesusasteraan seterusnya, termasuk puisi Han dan puisi-puisi klasik Cina kemudian.
Mitologi dan agama
Bukan sahaja pelbagai puisi atau prosa-puisi ini mempengaruhi kesusasteraan berikutnya, tetapi kandungan bahan ini juga merupakan sumber primer utama untuk maklumat sejarah mengenai budaya dan kepercayaan agama di wilayah bekas Kerajaan Chu.[21][22] Beberapa bahagian dalam lagu-lagu Chu mengandungi bahan mitologi yang sangat padat, seperti "Soalan Syurga". Soalan agama atau falsafah umum seperti berkaitan kewujudan roh juga menerima pengolahan puitis dalam Chu Ci.
Makhluk dan entiti
Maklumat mengenai makhluk mitologi dalam awal mitologi Cina sering bergantung kepada rujukan dari Chu Ci sebagai salah satu daripada beberapa sumber primer kuno yang masih wujud: antaranya termasuk rujukan kepada naga bertanduk kabur (qiulong), naga seperti buaya (jiaolong), makhluk abadi xian dan zhenren yang kemudian terkenal dalam Taoisme, ular gergasi bashe, naga pelangi hong, naga terbang feilong, dan zhulong atau Naga Obor. Selain itu, maklumat tentang makna serta aksara Cina yang digunakan untuk teng, shi dan chi juga diperoleh menggunakan Chu Ci sebagai sumber utama.
Mitos
Mitos mengenai Nüwa, Tian, pemerintah purba Shun, dan Banjir Besar adalah antara yang mendapat pengolahan penting dalam kandungan Chu Ci. Antara kandungan ini termasuk juga legenda dewi Sungai Xiang dan kisah asal usul bagaimana buluh bertompok mendapat tompoknya.
Shamanisme
Kandungan Chu Ci merupakan sumber primer utama untuk maklumat sejarah tentang budaya dan kepercayaan agama di wilayah bekas Kerajaan Chu.[23][24] Kepercayaan yang tercermin dalam puisi-puisi ini tampaknya berkaitan dengan kepercayaan zaman sebelumnya iaitu Shang dan Zhou; namun masih mengekalkan unsur-unsur amalan shamanisme.[25] Tema penerbangan atau pengembaraan ialah ciri tipikal shamanisme dan kerap ditemui dalam keseluruhan puisi Chu Ci.[26] Kedua-dua puisi "Li Sao" dan "Sembilan Lagu" berkongsi simbolisme bunga bersama dengan penerbangan di udara yang melibatkan pertemuan intim dengan makhluk ilahi.[27]
Sejarah kemudian
Bahan Chu Ci, atau sekurang-kurangnya sebahagiannya, telah memberikan pengaruh besar terhadap puisi klasik Cina dalam pelbagai genre.[28] Ia juga telah diterjemahkan ke dalam beberapa bahasa lain, termasuk bahasa Inggeris, yang telah memperluaskan pengaruhnya lebih jauh lagi.
Kemasyhuran
Chu Ci tidak pernah menjadi karya kanonik, tidak seperti Shi Jing. Seperti yang dinyatakan oleh David Hawkes, "[p]uisi-puisi Chu Ci, walaupun popular, tidak tergolong dalam sebarang kanun, membincangkan perkara-perkara yang aneh dan tidak ortodoks, dan berasal dari luar wilayah tradisi sah Dinasti Zhou Barat."[29] Namun, sebahagian daripada tradisi Chu Ci merangkumi pandangan Konfusianisme, yang mengagungkan menteri setia yang lebih memilih kematian daripada mengorbankan integritinya. Selepas penerbitannya semasa Dinasti Han, Chu Ci telah mengalami pelbagai suntingan, termasuk pelbagai ulasan dan edisi. Susunan bahagian-bahagian dalam Chu Ci yang digunakan secara umum hari ini telah ditetapkan melalui penyusunan semula editorial semasa atau selepas abad ke-10 atau ke-11.[30] Walau bagaimanapun, ini tidak berlaku untuk Li Sao. Dalam edisi oleh Wang Yi, ia diberi judul "Lisaojing". Karya-karya lain dalam Chu Ci umumnya tergolong dalam kategori penjelasan atau pengembangan terhadap teks "klasik" asal.[31]
Pengaruh Chu Ci terus terlihat dalam karya-karya penyair termasuk Jia Yi, Shen Quanqi, Zhang Yue, Du Fu, Han Yu, Liu Zongyuan, dan Su Shi.[32]
Rujukan
- ^ Hawkes (1985), m/s. 28.
- ^ a b Hawkes, David. Ch'u Tz'u: Songs of the South, an Ancient Chinese Anthology. (Oxford: Clarendon Press, 1959), 28.
- ^ Kern 2012.
- ^ "Sao Poetry," Fusheng Wu hlm. 36–58. Dalam Zong-Qi Cai, ed., How to Read Chinese Poetry: A Guided Anthology. New York: Columbia University Press, 2008. ISBN 978-0-231-13940-3.
- ^ Scarpari, 37
- ^ Hawkes (1959), 19
- ^ Hawkes (1985 [2011]), 30
- ^ Hawkes (1993), m/s. 51.
- ^ Arthur Waley, The Nine Songs: A Study of Shamanism in Ancient China.
- ^ a b Knechtges (2010), m/s. 127.
- ^ Davis, xlv–xlvi
- ^ Teks ini boleh didapati dalam bahasa Cina di Wikisource: 離騷
- ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaDavis, xlvii - ^ Teks ini boleh didapati dalam bahasa Cina di Wikisource: 九歌
- ^ Yang, 9
- ^ Teks ini boleh didapati dalam bahasa Cina di Wikisource: 天問
- ^ Hawkes, 39–40
- ^ Hawkes, 40
- ^ Baxter-Sagart 1.00
- ^ Hawkes, 38–39
- ^ Davis, xlvii
- ^ Yang, 8–10
- ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaDavis, xlvii3 - ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaYang, 8-102 - ^ Hinton, 55.
- ^ Yip, 55
- ^ Davis, xlviii
- ^ Williams, Nicholas Morrow (2022). Chinese Poetry as Soul Summoning: Shamanistic Religious Influences on Chinese Literary Tradition. Amhert, N.Y.: Cambria Press. ISBN 9781621966234.
- ^ Hawkes (1985 [2011]), 26
- ^ Hawkes (1985 [2011]), 31
- ^ Hawkes (1985 [2011]), 31–32
- ^ Murck (2000), m/s. 11–27.