| Arsitektur Dravidia | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Atas: Kuil Sri Mariamman,,adalah sebuah Kuil Hindu di George Town dan sebuah contoh Seni bina Dravidia dengan Gapura . Tengah: Salah satu model gapura di kompleks Pura Besakih, Bali. Bawah: Kuil Annamalaiyar di Tamil Nadu | |||||
Gopuram atau gopura (Tamil: கோபுரம், Bahasa Telugu: గోపురం, Bahasa Kannada: ಗೋಪುರ, Bahasa Malayalam: ഗോപുരം,Indonesia/Jawa: Gapura,Bali:candi bentar,Thau: โกปุระ, ) ialah sebuah menara pintu masuk yang besar dan biasanya dihias secara rumit di dewan masuk kuil Hindu dalam seni bina Dravidia di negeri-negeri selatan India seperti Tamil Nadu, Andhra Pradesh, Kerala, Karnataka, Telangana,[1] dan juga di Sri Lanka.Senibina ini juga boleh didapati di Pura di Indonesia, Kuil Hindu di Malaysia, kuil-kuil tamil di seluruh dunia dan kuil kuil kuno di Asia Tenggara. Di wilayah lain di India, menara ini biasanya lebih kecil, tetapi di selatan India, gopuram sering menjadi struktur tertinggi dalam kompleks kuil.
Kuil-kuil lama dan zaman pertengahan awal mempunyai gopuram yang lebih kecil, manakala kuil-kuil kemudian menjadikan gopuram sebagai elemen utama seni bina Hindu gaya Dravidia.[2] Dalam banyak kes, kawasan kuil diperluas dan gopuram baharu dibina pada sempadan baharu. Gopuram ditutupi di puncaknya dengan kalasam, iaitu sejenis kemuncak berbentuk mentol. Ia berfungsi sebagai pintu masuk utama yang melalui dinding yang mengelilingi kompleks kuil. Struktur tinggi lain yang terletak di tengah-tengah kuil ialah Vimanam[3] , dan kedua-duanya direka mengikut prinsip Vastu Shastra.[4]
Asal-usul gopuram boleh dijejak kepada struktur awal yang dibina oleh raja-raja Pallava, dan berkait rapat dengan menara pusat shikhara di India Utara serta bentuk gavaksha yang berbumbung pelana. Antara abad ke-12 hingga ke-16, semasa zaman pemerintahan Pandya, Nayaka, dan Empayar Vijayanagara, kuil Hindu semakin menjadi pusat kehidupan bandar. Ketika itu, gopuram mula menjadi ciri utama yang dominan pada bahagian luar kuil, sehingga menenggelamkan pandangan terhadap ruang suci dalaman yang tersembunyi di sebalik saiz besar gopuram dan halaman kuilnya. Gopuram juga melebihi ruang suci dari segi jumlah ukiran dan hiasan. Sesebuah kuil lazimnya mempunyai lebih daripada satu gopuram. Gopuram turut ditemui dalam seni bina luar India, terutamanya dalam seni bina Khmer seperti di Angkor Wat.
Sebuah kuil besar gaya Dravidia, atau dikenali sebagai koil, mungkin mempunyai beberapa gopuram sebagai pintu masuk ke kawasan berpagar yang semakin kecil menghala ke tempat suci utama. Kompaun kuil lazimnya berbentuk segi empat sama atau segi empat tepat, dengan sekurang-kurangnya dinding paling luar mempunyai gopuram, selalunya dari keempat-empat arah mata angin. Setiap tingkat dalam gopuram biasanya mengulang bentuk hiasan pada tingkat bawah secara berirama tetapi dalam skala yang semakin mengecil ke atas. Ruang suci dalaman dan bumbung menaranya (yang menjadi tempat dewa utama) juga dikenali sebagai vimanam, walaupun di kuil-kuil besar di selatan India, ia lazimnya lebih kecil daripada gopuram.
Etimologi
Dalam bahasa Tamil, istilah gopuram berasal daripada dua perkataan: கோ (kō) yang bermaksud raja dan புறம் (puram) yang bermaksud luaran.[5] Asalnya wujud sejak zaman zaman Sangam, dan ketika itu ia dikenali sebagai ஓங்கு நிலை வாயில் (ōnggu nilai vāyil) yang membawa maksud pintu agung yang kekal.[6]
Dalam bahasa Telugu, istilah ini berasal daripada dua perkataan: కోపు (kōpu) yang bermaksud bahagian atas, dan అరం (araṁ) yang bermaksud wujud.[7]
Dalam bahasa Sanskrit, gopuram berasal daripada gabungan dua kata: go (गो) yang boleh bermaksud lembu atau kota, dan puram (पुरम्) yang bermaksud penempatan, bandar, atau kota.[8]
Menurut Dr. V. Sthapati, perkataan vimanam bermaksud ukuran, iaitu merujuk kepada jumlah ukuran yang digunakan dalam pembinaan dan reka bentuk struktur tersebut. Gopuram pula terdiri daripada dua kata: gawa dan puram, yang membawa maksud tempat di mana tenaga kehidupan dari luar memasuki ke dalam makhluk hidup.[9][pautan mati]
Dalam Bahasa Melayu dan Nusantara
Dalam bahasa Melayu dan bahasa Indonesia, istilah yang digunakan ialah gapura, yang membawa maksud pintu gerbang utama atau gerbang masuk ke sesuatu kawasan, terutamanya kompleks istana atau kuil. Perkataan ini dipercayai berasal daripada pengaruh budaya dan seni bina India Selatan yang dibawa masuk melalui perdagangan, penyebaran agama Hindu dan agama Buddha, serta hubungan maritim dengan India sejak zaman kuno. Istilah dan struktur gapura masih digunakan secara meluas dalam seni bina tradisional di Indonesia, terutamanya dalam kuil Hindu-Bali (pura) dan juga dalam seni bina istana dan masjid tradisional.
Dalam konteks Asia Tenggara, konsep dan reka bentuk gopuram turut diadaptasi ke dalam seni bina tempatan:
- Bahasa Bali (Indonesia) menggunakan istilah gapura, candi bentar (gerbang terbelah), dan paduraksa (gerbang beratap). Struktur ini memainkan peranan serupa sebagai pintu masuk ke kawasan suci dalam pura dan kawasan istana Bali, dengan hiasan rumit yang menyerupai gopuram India Selatan.
- Bahasa Khmer (Kemboja) mengenali struktur serupa sebagai gopura (istilah pinjaman), terutamanya dalam seni bina kuil seperti Angkor Wat dan Bayon. Gerbang-gerbang monumental ini menunjukkan pengaruh langsung seni bina Dravidia daripada Empayar Chola dan Pallava.
- Dalam bahasa Thai (Siam), istilah โกปุระ (kopura) digunakan dalam konteks akademik dan warisan Khmer, manakala istilah tempatan ประตูโขง (pratu khong) merujuk kepada pintu masuk suci. Candi gaya Khmer seperti di Phanom Rung dan Phimai menampilkan gopura sebagai elemen utama seni bina.
- Dalam bahasa Vietnam, struktur gerbang suci dikenali sebagai cổng tam quan (三關門), iaitu “pintu tiga gerbang” yang melambangkan jalan spiritual dalam agama Buddha. Manakala kuil-kuil purba Champa seperti di Mỹ Sơn menampilkan menara dan gerbang yang dipengaruhi oleh seni bina gopuram India Selatan.
Asal-usul
Gopuram dipercayai berasal dari struktur awal kerajaan Pallava, dan berkaitan dengan menara pusat Shikhara di India utara serta bentuk bumbung Gavaksha. Antara abad ke-12 hingga ke-16, semasa zaman Pandya, Nayaka, dan Empayar Vijayanagara, gopuram menjadi semakin besar dan penting, sering kali mengatasi struktur dalaman kuil dari segi saiz dan perhiasan. Gopuram akhirnya menjadi struktur dominan yang kelihatan dari luar, manakala kuil dalam (sanctum) tersembunyi di balik menara besar dan halaman kuil. Kebanyakan kuil besar mempunyai lebih daripada satu gopuram.
Gopuram juga wujud dalam seni bina di luar India, terutama dalam seni bina Khmer seperti di Angkor Wat.
Seni Bina
Gopuram biasanya berbentuk segi empat panjang dan tirus, dengan pintu kayu yang dihias indah di aras tanah. Di atasnya ialah menara bertingkat yang semakin mengecil ke atas. Struktur ini dibahagikan kepada beberapa tingkat (tala), dan diakhiri dengan bumbung berkubah dan kemuncak di atasnya.
Gopuram awal bermula dengan reka bentuk sederhana seperti yang dapat dilihat di Kuil Pantai di Mamallapuram, dan berkembang menjadi lebih besar seperti di Kuil Brihadeeswarar di Thanjavur pada abad ke-11. Gopuram di Kuil Thillai Nataraja di Chidambaram adalah contoh penting dari pertengahan abad ke-13.
Gopuram sering dihias dengan ukiran dan patung yang menggambarkan tema-tema mitologi Hindu, khususnya yang berkaitan dengan dewa utama kuil berkenaan.
Gopuram Tertinggi
Dua gopuram tertinggi kini dibina pada zaman moden. Kuil Ranganathaswamy, Srirangam di Tamil Nadu mempunyai 21 gopuram, termasuk Rajagopuram setinggi 239.5 kaki (73.0 m), yang disiapkan pada tahun 1987 dan merupakan salah satu yang tertinggi di Asia. Satu lagi pesaing ialah gopuram setinggi 249 kaki (76 m) di Murdeshwar, yang mempunyai lif untuk pengunjung.
Pengaruh di Asia Tenggara
Dalam bahasa Melayu, gopuram dikenali sebagai gapura. Struktur ini bukan sahaja terhad di India dan Sri Lanka, tetapi juga telah mempengaruhi seni bina di rantau Asia Tenggara. Ciri-ciri seni bina gopuram dapat dilihat dalam pelbagai pura (kuil Hindu) di Indonesia, khususnya di Bali, di mana gapura menjadi elemen penting dalam susun atur kuil. Selain itu, pengaruh gopuram turut kelihatan di kuil-kuil purba seperti Angkor Wat di Kemboja, dan beberapa tapak bersejarah di Thailand, Laos, dan kawasan lain yang pernah menerima pengaruh budaya India melalui penyebaran Hinduisme dan Buddhisme semasa zaman klasik. Seni bina ini menggambarkan hubungan budaya dan agama yang erat antara India Selatan dengan dunia Melayu-Nusantara sepanjang sejarah maritim Asia Tenggara.
Galeri
-
Pemandangan udara Kuil Ranganathaswamy, Srirangam -
Kuil Murdeshwar, Karnataka -
-
-
-
-
-
Gapura Bajang Ratu, Trowulan, Indonesia
-
Gopuram, Kuil Ranganathaswamy, Srirangam -
Kuil Sri Shakti, Kuala Selangor, Malaysia
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Gerbang Pura Lempuyang, Bali
-
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Lihat juga
Rujukan
- ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamabritgopuram - ^ Ching, Francis D.K.; dll. (2007). A Global History of Architecture. New York: John Wiley and Sons. m/s. 762. ISBN 978-0-471-26892-5.
- ^ Ching, Francis D.K. (1995). A Visual Dictionary of Architecture. New York: John Wiley and Sons. m/s. 253. ISBN 0-471-28451-3.
- ^ Ananth, Sashikala (1 January 2000). Penguin Guide to Vaastu: The Classical Indian Science of Architecture and Design (ed. 2). Mumbai: Penguin. ISBN 014027863X.
- ^ Sellby, Martha A.; Indira Viswanathan Peterson (2008). Tamil Geographies: Cultural Constructions of Space and Place in South India. SUNY Press.
- ^ S. Sundararajan (1991). Ancient Tamil Country: Its Social and Economic Structure. Navrang.
- ^ Vaachaspathy (2020-11-09). Bangaru Nanelu.
- ^ Lienhard S., von Hinèuber O. (2007). Kleine Schriften: Supplement (dalam bahasa Perancis). Harrassowitz Verlag. m/s. 414. ISBN 9783447056199.
- ^ Sthapati, Dr. V. "Lecture at Brihadeeshwara Temple (Part 2)". YouTube. Diarkibkan daripada yang asal pada 28 April 2005.
Pautan luar
 |
Wikimedia Commons mempunyai media berkaitan Gapura |
Takrifan kamus gopuram di Wikikamus
| Sebahagian siri mengenai |
| Agama Hindu |
|---|
 |
