Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. Sejarah George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. Sejarah George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Sejarah George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Lukisan tahun 1811 menggambarkan George Town

George Town, ibu negeri Pulau Pinang, merupakan bandar kedua terbesar di Malaysia dan pusat ekonomi bagi wilayah utara negara ini. Sejarah George Town bermula dengan penubuhannya oleh Kapten Francis Light dari Syarikat Hindia Timur Inggeris pada tahun 1786. Diasaskan sebagai pelabuhan bebas, George Town menjadi penempatan British pertama di Asia Tenggara dan berkembang pesat pada abad ke-19 sebagai salah satu entrepôt utama British di rantau ini. Ia pernah menjadi ibu kota bagi Negeri-Negeri Selat, sebuah Tanah jajahan Mahkota British yang turut merangkumi Singapura dan Melaka.

Semasa Perang Dunia Kedua, George Town telah diduduki oleh Empayar Jepun dari tahun 1941 hingga 1945. Selepas tamat perang, ia menjadi bandar pertama di Tanah Melayu British yang dibebaskan melalui Operasi Jurist. Selepas pembubaran Negeri-Negeri Selat pada tahun 1946, Pulau Pinang diserap ke dalam Persekutuan Tanah Melayu (kini Malaysia). Walaupun terdapat gerakan pemisahan yang berasal dari bandar ini, penggabungan dengan Tanah Melayu diteruskan dan persekutuan tersebut mencapai kemerdekaan dari Empayar British pada tahun 1957.

George Town menjadi bandar pertama di Tanah Melayu, dan seterusnya Malaysia, apabila ia diberikan status bandar oleh Ratu Elizabeth II pada tahun 1957. Selain itu, pusat bandar ini telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO sejak tahun 2008. Hari ini, bandar ini yang terkenal dengan kepelbagaian budaya, seni bina kolonial dan makanan jalanan, merupakan destinasi pelancongan yang berkembang pesat dan masih menjadi pusat kewangan bagi utara Malaysia.

Penubuhan

Maklumat selanjutnya: Francis Light
Kota Cornwallis, di tengah-tengah George Town, dibina di lokasi di mana Francis Light mula-mula menjejakkan kaki di Pulau Pinang.
Patung gangsa Francis Light yang masih berdiri dalam kawasan Kota Cornwallis hingga hari ini.
George Town dinamakan sempena Raja George III, yang memerintah Empayar British antara 1760 dan 1801.
Kubur Francis Light di Tanah Perkuburan Protestan Lama di George Town.

Berabad-abad sebelum ketibaan Syarikat Hindia Timur Inggeris di Semenanjung Tanah Melayu pada akhir abad ke-18, Pulau Pinang telah pun menjadi sebahagian daripada Kesultanan Kedah. Sebagai sebuah negeri naungan Siam, Kedah mempunyai hubungan diplomatik yang tidak stabil dan kadangkala tegang dengan jirannya yang lebih kuat di utara.

Pada tahun 1770-an, Syarikat Hindia Timur Inggeris yang ingin mengembangkan kehadirannya di Asia Tenggara telah mengarahkan Francis Light untuk menjalin hubungan dagang di Semenanjung Tanah Melayu.[1][2] Ketika itu, selepas Perang Burma–Siam (1775–76), Kedah menghadapi ancaman pencerobohan dari Siam dan Burma, selain pemberontakan dalaman oleh orang Bugis.[1][3]

Mengetahui situasi ini, Light mendarat di Kedah, menjalin hubungan baik dengan sultan ketika itu, Muhammad Jiwa Zainal Adilin II, dan menjanjikan bantuan ketenteraan British.[4][5] Sebagai bukti komitmen, Light mengetuai pasukan untuk menawan semula sebuah kubu yang dikuasai Bugis bagi pihak sultan, yang kemudiannya menawarkan Pulau Pinang kepada British.[1][2][6]

Light mencadangkan kepada pihak atasan bahawa Pulau Pinang boleh dijadikan "gudang perdagangan yang sesuai", dan kedudukannya yang strategik akan membolehkan British mengekang pengaruh Empayar Belanda dan Kerajaan Perancis di Asia Tenggara. Beliau turut menyatakan bahawa sekiranya "orang Melayu, Bugis dan Cina datang menetap di sini, ia boleh menjadi Pertukaran Asia Timur jika tidak dibebani cukai dan sekatan".[4]

Namun begitu, hanya pada tahun 1786 barulah Light diarahkan untuk memperoleh Pulau Pinang daripada Kedah.[5][6] Ketika itu, British sedang berperang dengan Tiga Belas Koloni Amerika, yang disokong oleh Perancis dan Republik Belanda.[1] British memerlukan Pulau Pinang sebagai pangkalan baik pulih tentera laut dan pos perdagangan antara China dan benua kecil India.[2]

Light berjaya merundingkan penyerahan Pulau Pinang dengan sultan baru, Abdullah Mukarram Shah, dengan janji perlindungan ketenteraan British dan bayaran pajakan sebanyak 6,000 dolar Sepanyol untuk melunaskan hutang Kedah kepada Siam.[1][2][4][7] Light dan rombongannya tiba di Pulau Pinang pada 17 Julai 1786.[8][9]

Kawasan pendaratan Light pada asalnya merupakan paya bakau yang tebal. Untuk mempercepatkan kerja pembersihan, Light mengarahkan anak kapalnya menembak duit syiling perak ke dalam hutan.[1][2] Kubu Cornwallis kemudiannya dibina di lokasi tersebut.

Setelah kawasan dibersihkan dan Padang Kota Lama diwujudkan, satu upacara ringkas diadakan pada 11 Ogos, di mana Union Jack dinaikkan buat kali pertama. Ini menandakan pengambilan rasmi Pulau Pinang oleh Syarikat Hindia Timur Inggeris atas nama Raja George III.[10] Pulau tersebut dinamakan semula sebagai Pulau Putera Wales, manakala penempatan baharu George Town ditubuhkan sempena nama Raja George III.

Dengan itu, George Town menjadi penempatan British pertama di Asia Tenggara dan permulaan kepada penjajahan British di Tanah Melayu.[4]

Namun Sultan Abdullah tidak mengetahui bahawa Light bertindak tanpa kuasa atau kelulusan daripada pemerintahannya di India.[1][2][7] Apabila Light mungkir janji untuk memberikan bantuan ketenteraan terhadap Siam, pada tahun 1791 sultan mengumpulkan tentera dan armada lanun di kawasan yang kini Seberang Perai untuk menawan semula Pulau Putera Wales.[1] Syarikat Hindia Timur Inggeris kemudian menguatkan pertahanan di pulau itu dengan menghantar dua kompeni dari Calcutta. British berjaya menewaskan tentera Kedah dan memusnahkan kubu di Perai.[1][11]

Light meninggal dunia akibat malaria pada tahun 1794 dan dikebumikan di Tanah Perkuburan Protestan Lama di Jalan Northam. Hingga hari ini, Light dikenang sebagai bapa pengasas Pulau Pinang.

Penguasaan sejarah Tempoh
Kesultanan Kedah 1136–1786
Syarikat Hindia Timur Inggeris 1786–1867
Negeri-Negeri Selat Negeri-Negeri Selat 1826–1941; 1945–1946
Empayar Jepun Empayar Jepun 1941–1945
Malayan Union Kesatuan Malaya 1946–1948
Tanah Melayu Persekutuan Tanah Melayu 1948–1963
Malaysia Malaysia 1963 – kini




Pertumbuhan awal

Peta George Town pada tahun 1799
Ukiran tahun 1810 yang menggambarkan bahagian timur George Town
Cetakan tahun 1814 yang memaparkan pemandangan bandar George Town
Lukisan tahun 1818 yang menggambarkan George Town dan Province Wellesley di latar belakang.
Gereja St. George di Lebuh Farquhar, ditubuhkan pada tahun 1816, merupakan gereja Anglikan tertua di Asia Tenggara.
Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, tapak asal sistem kehakiman moden Malaysia, ditubuhkan pada 1808 dan kekal di Lebuh Light.[12]

Francis Light telah menjadikan George Town sebagai pelabuhan bebas untuk menarik pedagang dari pelabuhan Belanda di rantau ini.[13] Tarikan kepada perdagangan bebas tanpa cukai atau duti, dan jaminan keselamatan di bawah pemerintahan British, menyebabkan pedagang berpusu-pusu ke George Town. Jumlah kapal yang berlabuh meningkat dengan mendadak dari 85 buah pada tahun 1786 kepada 3,569 buah pada tahun 1802. Penduduk juga bertambah kepada 10,000 orang menjelang 1792.[14][15][16]

Imigran datang dari pelbagai pelosok Asia; pada tahun 1801, Leftenan Gabenor Sir George Leith menyatakan bahawa "barangkali tiada tempat di dunia yang, dalam keluasan sekecil ini, dihuni oleh begitu banyak bangsa atau begitu banyak bahasa dituturkan".[17]

Semasa Perang Napoleon, Syarikat Hindia Timur Inggeris memperbesarkan dan mempersenjatai semula Kota Cornwallis. Tentera Laut Diraja British menempatkan skuadron kecil di bawah Sir Thomas Troubridge, 1st Baronet pada tahun 1805, tetapi ditarik balik pada 1806. Sebuah limbungan kapal kecil didirikan dan kapal pertama dilancarkan pada 1806, tetapi ditutup pada 1811 atau 1812. Kapal besar terakhir yang dibina ialah Countess of Harcourt.[18]

Tidak lama selepas penubuhan George Town, tanaman lada diperkenalkan ke Pulau Pinang.[19] Ladang rempah turut diwujudkan di bahagian dalam pulau, termasuk hasil tempatan seperti buah pala dan cengkih.[20]

Menjelang awal abad ke-19, Pulau Pinang yang kini meliputi Pulau Putera Wales dan sebahagian Tanah Besar yang dikenali sebagai Province Wellesley (kini Seberang Perai) telah muncul sebagai pusat pengeluaran dan perdagangan rempah di Asia Tenggara.[19][20][21] Pelabuhan Pulau Pinang di George Town menjadi saluran utama bagi mengeksport hasil pertanian dari ladang rempah pedalaman. Hasil eksport itu membolehkan syarikat menampung kos pentadbiran Pulau Pinang.[20][21]

Pada awalnya, George Town dibangunkan secara tidak terancang. Bangunan dan jalan dibina secara ad hoc.[22][23] Penempatan baharu ini disusun dalam bentuk grid, dibatasi oleh empat jalan utama: Lebuh Light, Lebuh Pantai, Lebuh Chulia dan Lebuh Pitt.[24][25]

Pengasingan kawasan komersial, pentadbiran dan etnik dalam George Town masih kelihatan hingga kini, di mana Jalan Light menjadi pusat pentadbiran dengan bangunan kerajaan dan kehakiman tertumpu di situ.[26]

Sebuah jawatankuasa penilai telah ditubuhkan pada tahun 1800, menjadikan George Town sebagai pentadbiran tempatan pertama di Tanah Melayu British.[27] Jawatankuasa ini yang terdiri daripada pemilik hartanah British dan Asia tempatan bertanggungjawab menilai cukai ke atas hartanah dalam penempatan baharu itu.

Pada tahun 1807, Pulau Pinang diberikan piagam diraja yang membolehkan penubuhan sebuah Mahkamah Agung dan pasukan polis. Mahkamah Agung Pulau Pinang pertama kali dibuka di Kubu Cornwallis pada tahun berikutnya, dengan Edmond Stanley sebagai Recorder (Hakim) pertama.[28][29]

Pada dekad-dekad seterusnya, sistem kehakiman dan polis Pulau Pinang diperluas ke seluruh Negeri-Negeri Selat, dan kemudian dijadikan model di seluruh Tanah Melayu British.[30][31] Maka, George Town dianggap sebagai tempat kelahiran sistem kehakiman moden Malaysia, serta Polis Diraja Malaysia.[28][29][30][31]

Negeri-Negeri Selat

Bendera asal Negeri-Negeri Selat, digunakan antara 1874 hingga 1925
Bendera Negeri-Negeri Selat antara 1925 hingga 1941
Panorama George Town pada penghujung abad ke-19, dengan Padang Kota Lama di latar hadapan.
Pelabuhan Pulau Pinang di Pengkalan Weld sekitar tahun 1910. Kawasan ini ditebus guna dari laut pada tahun 1880-an.
Lebuh Pantai, secara tradisinya pusat perdagangan George Town, masih menjadi bahagian penting dalam Daerah Perniagaan Pusat George Town.
Pejabat Kerajaan di Pengkalan Weld dibina untuk menempatkan pejabat kerajaan jajahan Pulau Pinang. Namun, kebanyakan bangunan ini musnah semasa Perang Dunia Kedua. Hanya bahagian ini yang masih kekal.[32][33]
Rumah Agam Peranakan Pulau Pinang ialah contoh seni bina dan reka bentuk dalaman Peranakan yang anggun.
Tanah Perkuburan Yahudi di George Town. Kini, komuniti Yahudi di Pulau Pinang sudah lenyap sepenuhnya setelah kematian individu terakhir pada 2011.[34]
Hotel Eastern & Oriental diasaskan pada tahun 1880-an oleh keluarga Armenia Adik-beradik Sarkies, yang turut menubuhkan hotel serupa di Singapura seperti Hotel Raffles.
Sebuah troli bas di George Town pada tahun 1926

Pada tahun 1826, Syarikat Hindia Timur Inggeris menyatukan wilayah-wilayahnya di Pulau Pinang, Singapura dan Melaka menjadi satu entiti politik, iaitu Negeri-Negeri Selat. George Town telah dijadikan ibu kota entiti baharu ini.

Namun, disebabkan kedudukan geografi Singapura yang lebih strategik di antara Selat Melaka dan Laut China Selatan, Pelabuhan Singapura berkembang dengan pesat dan mengatasi Pelabuhan Pulau Pinang sebagai pelabuhan utama di rantau ini. Akibat daripada perkembangan ini, pada tahun 1832, Singapura menggantikan George Town sebagai ibu kota Negeri-Negeri Selat.[35]

Walau bagaimanapun, George Town kekal sebagai pusat kehakiman Negeri-Negeri Selat sehingga tahun 1855.[36][37]Pada tahun 1826, Syarikat Hindia Timur British telah menyatukan wilayah-wilayahnya di Pulau Pinang, Singapura dan Melaka menjadi satu entiti politik yang dikenali sebagai Penempatan Selat. George Town telah dijadikan ibu negeri bagi entiti baru ini. Walau bagaimanapun, disebabkan kedudukan geografi Singapura yang lebih strategik di antara Selat Melaka dan Laut China Selatan, Pelabuhan Singapura dengan cepat telah mengatasi Pelabuhan Pulau Pinang sebagai pelabuhan utama di rantau ini. Rentetan perkembangan ini, Singapura telah menggantikan George Town sebagai ibu negeri Penempatan Selat pada tahun 1832.[38] Namun begitu, George Town tetap menjadi pusat kehakiman Penempatan Selat sehingga tahun 1855.[39][40]

Semasa Perang Dunia Kedua, George Town telah dijajah oleh Empayar Jepun dari tahun 1941 hingga 1945. Serangan udara pertama oleh tentera Jepun ke atas Malaya berlaku di George Town pada 8 Disember 1941, hanya beberapa jam selepas serangan ke atas Pearl Harbor, menjadikannya lokasi pertama di Tanah Melayu yang diserang oleh Jepun.[41]Tentera British telah menarik diri tanpa bertempur dan George Town kekal di bawah pendudukan Jepun selama lebih 3 tahun.

Pendudukan ini berakhir pada 3 September 1945 apabila Tentera Laut Diraja British mendarat di George Town dalam operasi yang dikenali sebagai Operasi Jurist, menjadikan George Town bandar pertama di Tanah Melayu yang dibebaskan daripada pemerintahan Jepun.[42]

Selepas Perang Dunia Kedua, Penempatan Selat telah dibubarkan pada tahun 1946. George Town dan Pulau Pinang kemudiannya dimasukkan ke dalam entiti baharu, iaitu Kesatuan Malaya. Perubahan ini mencetuskan tentangan daripada penduduk tempatan yang mengasaskan Gerakan Pemisahan Pulau Pinang yang menentang penyatuan dengan Tanah Melayu dan mendesak agar Pulau Pinang dikekalkan sebagai jajahan Mahkota yang berasingan.[43] Gerakan ini akhirnya gagal, dan Pulau Pinang kekal dalam Persekutuan Tanah Melayu yang ditubuhkan pada tahun 1948.

Pada 31 Ogos 1957, Persekutuan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan daripada Empayar British. Pada hari yang sama, Ratu Elizabeth II telah mengurniakan status bandar kepada George Town, menjadikannya bandar pertama di Malaya dan kini Malaysia yang diisytiharkan secara rasmi sebagai bandar raya.[44]

Seiring dengan pembangunan pesat Malaysia selepas merdeka, George Town turut menyaksikan perubahan ketara dari segi fizikal, ekonomi dan sosial. Namun, status bandar yang diberikan pada tahun 1957 tidak diiktiraf secara rasmi oleh kerajaan persekutuan selepas penyusunan semula pihak berkuasa tempatan pada tahun 1976, menjadikan status perbandaran George Town kabur sehingga tahun-tahun kebelakangan ini.[45]

Pada penghujung abad ke-20, George Town mula mengalami kemerosotan ekonomi apabila peranan pelabuhan dan perdagangan diambil alih oleh bandar-bandar lain seperti Kuala Lumpur dan Port Klang. Perubahan ini menyebabkan banyak bangunan warisan kolonial terbiar atau dirobohkan untuk pembangunan baharu.

Namun begitu, pada tahun 2008, usaha pemuliharaan dan kesedaran terhadap warisan bandar membuahkan hasil apabila pusat bandar George Town telah disenaraikan sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO bersama-sama dengan Melaka.[46] Pengiktirafan ini diberikan berdasarkan kepelbagaian budaya, seni bina kolonial dan sejarah bandar yang unik serta berterusan. Ia menandakan titik perubahan dalam dasar perancangan bandar, dengan fokus yang lebih besar kepada pemeliharaan budaya dan seni bina sejarah.

Kini, George Town dikenali sebagai salah satu destinasi pelancongan utama di Asia Tenggara. Bandar ini terkenal dengan kepelbagaian budaya, makanan jalanan yang diiktiraf dunia, dan suasana sejarah yang hidup. Pembangunan semula ekonomi turut memberi nafas baharu kepada sektor seni, teknologi dan hospitaliti, menjadikan George Town antara bandar paling dinamik dan berdaya saing di Malaysia.

Walaupun kepentingannya menjadi sekunder berbanding Singapura, George Town kekal sebagai entrepôt utama British di Asia Tenggara, menyalurkan eksport ke laluan pelayaran global yang telah memintas pelabuhan-pelabuhan serantau lain.[47][48] Pada separuh akhir abad ke-19, ledakan perlombongan bijih timah di Perak dan selatan Siam membawa lebih kemakmuran kepada bandar ini. Timah dari Lembah Kinta dan Siam dihantar ke George Town untuk dilebur sebelum dieksport melalui Pelabuhan Pulau Pinang ke industri-industri di Eropah dan Amerika.[47] Pelabuhan ini kemudiannya menjadi saluran utama eksport timah dari Tanah Melayu, secara langsung mencabar Pelabuhan Singapura.[49][50] Pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869 dan kemunculan kapal wap mengukuhkan lagi kepentingan pelabuhan ini.[47] Faktor-faktor ini meletakkan Selat Melaka sebagai sebahagian daripada laluan laut utama antara Eropah dan Asia, dengan George Town menjadi pelabuhan pertama di sebelah timur benua kecil India dan pautan penting dalam rangkaian telegraf antarabangsa.

Pada tahun 1857, Suruhanjaya Perbandaran George Town ditubuhkan, terdiri daripada lima ahli yang diketuai oleh residen-kaunselor Pulau Pinang. Tiga daripada pesuruhjaya perbandaran itu dipilih oleh pembayar cukai ekspatriat dan warganegara British kelahiran Selat, menjadikan Suruhanjaya ini kerajaan tempatan pertama (walaupun sebahagiannya) yang dipilih di Tanah Melayu British.[51] Walau bagaimanapun, pilihan raya tempatan dimansuhkan pada tahun 1913.

Menjelang waktu itu, Pulau Pinang menjadi tempat tinggal pelbagai etnik dan agama. Selain komuniti Cina Pulau Pinang, Melayu, India, Peranakan, Eurasia dan Siam, terdapat juga minoriti yang signifikan seperti Burma, British, Jawa, Jepun, Sinhala, Yahudi, Jerman dan Armenia.[52][47][50][53] Pada masa itu, setiap komuniti cenderung mengkhusus dalam bidang perdagangan tertentu. Orang Eropah menguasai pelbagai bidang profesional serta firma dagangan dan pelayaran; Peranakan dan Eurasia pula menceburi perkhidmatan awam seperti peguam, jurutera, arkitek dan kerani. Sebahagian imigran baru Cina yang disebut secara sinis oleh Peranakan sebagai *Sinkheh* (新客; tetamu baru) bekerja sebagai buruh kasar dan petani, namun ramai akhirnya terlibat dalam perniagaan dan hartanah. Komuniti Kantonis dan Hakka pula menjadi tukang, pandai besi, tukang kayu dan tukang masak.

Orang India pula dibawa masuk sebagai buruh penjara bagi projek pembinaan awam seperti bangunan, jalan dan saliran. Satu komuniti India Muslim yang besar turut bersaing dengan orang Cina dalam bidang perdagangan dan pelabuhan.[52][54] Orang Melayu kebanyakannya bekerja dalam bidang pertanian seperti penanaman padi dan nelayan. Komuniti lain seperti Yahudi dan Armenia aktif dalam perniagaan dan industri hospitaliti, termasuk di Hotel Eastern & Oriental.

Disebabkan kemasukan ramai imigran Cina, mereka menjadi komuniti etnik terbesar di George Town sejak 1850-an dan kekal sehingga kini.[55] Kawasan etnik juga berubah mengikut demografi. Sebagai contoh, Lebuh Chulia yang dahulu didominasi India, kemudiannya diambil alih oleh imigran Cina. Sementara itu, orang Eropah, termasuk pegawai British, memilih kawasan pinggir bandar yang lebih tenang seperti Jalan Northam, Jalan Anson dan Jalan Residency.

Pertumbuhan penduduk yang pesat akibat ekonomi yang rancak turut membawa masalah sosial, terutamanya sanitasi awam yang tidak mencukupi dan jenayah berleluasa. Kemasukan imigran Cina menyebabkan pembentukan kongsi gelap dan pertubuhan rahsia. Pertelingkahan antara kumpulan ini meningkat apabila pihak berkuasa Penempatan Selat cuba menguatkuasakan undang-undang perbandaran pada tahun 1857. Ini mencetuskan pertembungan antara kumpulan kongsi gelap Cina dan pasukan polis British.

Kemuncaknya ialah Rusuhan Pulau Pinang 1867, apabila kumpulan Kean Teik Tong pimpinan Khoo Thean Teik dan Panji Merah bertempur dengan gabungan Ghee Hin Kongsi dan Panji Putih di jalanan George Town.[56][57] Rusuhan tersebut berlangsung selama 10 hari sebelum pihak berkuasa Penempatan Selat di bawah Leftenan Gabenor Edward Anson, dibantu penduduk Eropah dan bala bantuan dari Singapura, berjaya menamatkannya.[58][59]

Juga pada tahun yang sama, Penempatan Selat diisytiharkan sebagai Tanah jajahan Mahkota British, lalu menyerahkan pentadbiran Pulau Pinang, Singapura dan Melaka daripada British India kepada Pejabat Tanah Jajahan di London.[60][61] Pemerintahan langsung British membawa penguatkuasaan undang-undang yang lebih ketat; pasukan polis Pulau Pinang diperkuatkan dan pertubuhan rahsia yang berleluasa di George Town sebelum ini diharamkan secara beransur-ansur. Walau bagaimanapun, kongsi gelap bawah tanah masih beroperasi di kawasan perindustrian seperti Jelutong sehingga lewat 1980-an.[62][63][64]

Menjelang akhir abad ke-19, George Town turut muncul sebagai pusat kewangan utama Tanah Melayu British apabila firma-firma dagang dan bank antarabangsa seperti Standard Chartered dan HSBC membuka cawangan serantau di bandar ini.[65][66] Kerja-kerja tambakan laut pada tahun 1880-an membolehkan peluasan Pelabuhan Pulau Pinang serta pembinaan Bangunan Pejabat Kerajaan, iaitu pusat pentadbiran negeri. Pelaburan dalam sistem pengangkutan awam yang moden turut menjadikan George Town sebagai bandar dengan sistem pengangkutan bandar terbaik di Tanah Melayu menjelang awal abad ke-20. Trem wap diperkenalkan pada tahun 1887 dan kemudian digantikan dengan trem troli pada tahun 1920-an.[67][68][69] Kereta api Bukit Bendera, yang dilancarkan pada tahun 1923, masih beroperasi hingga hari ini sebagai sistem kereta api funikular tunggal di Pulau Pinang.

Dengan akses pendidikan yang lebih baik dan taraf hidup yang meningkat, George Town turut menikmati kebebasan akhbar dan penglibatan yang lebih aktif dalam hal ehwal majlis perbandaran oleh penduduk Asia.[70][67][62] Wakil Pulau Pinang dalam Majlis Undangan Penempatan Selat terkenal kerana sering mencabar dasar-dasar yang dibuat oleh pihak berkuasa British yang berpusat di Singapura.

Selain itu, George Town yang dianggap lebih terbuka secara intelektual berbanding Singapura, turut menarik penulis Inggeris, pemikir dan reformis Asia yang terkenal.[70][67][62][71] Sebagai contoh, pemimpin revolusi China, Sun Yat-sen telah memindahkan pusat gerakan beliau dari Singapura ke George Town, di mana beliau meneruskan usaha untuk menyusun semula dan mengumpul dana bagi menumbangkan Dinasti Qing.[67][62][72] Usaha ini memuncak dalam Persidangan Pulau Pinang 1910, yang membawa kepada Pemberontakan Wuchang yang berjaya menggulingkan kerajaan imperial Manchu di China.[73][74]

Perang Dunia

Perang Dunia Pertama

Rencana utama: Pertempuran Pulau Pinang
Peta 1914 dari The New York Times menunjukkan Pertempuran Pulau Pinang.
Tugu Peringatan Perang, Pulau Pinang dibina untuk menghormati askar Berikat yang terkorban semasa Perang Dunia Pertama.

Pada 28 Oktober 1914, Pertempuran Pulau Pinang berlaku apabila kapal penjelajah Tentera Laut Diraja Jerman, SMS Emden, secara senyap belayar ke George Town dan menenggelamkan kapal penjelajah Tentera Laut Diraja Rusia, Zhemchug. Kapal pemusnah Tentera Laut Diraja Perancis, Mousquet, yang mengejar Emden, turut ditenggelamkan di utara Pulau Pinang. Seramai 147 anggota Perancis dan Rusia terbunuh manakala yang terselamat diselamatkan oleh nelayan Melayu tempatan.[75]

Selain pertempuran laut tersebut, George Town tidak begitu terjejas akibat Perang Dunia Pertama. Namun, komuniti Jerman di bandar ini mengalami kerugian apabila kerajaan British merampas aset perniagaan milik Jerman, menyebabkan ramai saudagar Jerman memindahkan operasi mereka ke tempat lain.[76]

Perang Dunia Kedua

Sebuah kapal selam Tentera Laut Imperial Jepun di Pelabuhan Pulau Pinang (1942).
Dolar pisang yang dikeluarkan kerajaan Jepun semasa pendudukan.

Perang Dunia Kedua mencetuskan kekacauan sosial dan politik yang belum pernah berlaku di George Town. Dari 9 hingga 18 Disember 1941, pesawat Jepun mengebom dan menyerang bandar ini tanpa mengira sasaran, menghapuskan skuadron Tentera Udara Diraja dan Tentera Udara Diraja Australia yang bertanggungjawab mempertahankan Pulau Pinang.[77][78] Dianggarkan 600 orang awam terkorban dan 1,100 lagi cedera dalam pengeboman ini.

Walaupun Tentera British pernah mengisytiharkan Pulau Pinang sebagai kubu, Leftenan Jeneral Arthur Percival kemudian memerintahkan pengunduran dari pulau tersebut. Bukan sahaja Kubu Batu Maung ditinggalkan tanpa sebarang tembakan, malah penduduk Eropah dipindahkan secara rahsia, meninggalkan penduduk Asia untuk berhadapan dengan penjajahan Jepun.[79] Tindakan ini mengakibatkan kejatuhan moral kepercayaan terhadap British, kerana “kejatuhan moral pemerintahan British di Asia Tenggara bermula bukan di Singapura, tetapi di Pulau Pinang”.[80]

George Town ditawan Tentera Imperial Jepun pada 19 Disember 1941, memulakan tempoh pendudukan Jepun.[77][81] Pulau Pinang dinamakan semula sebagai Tojo-to, bersempena Perdana Menteri Jepun ketika itu, Hideki Tojo.[80] Setiap etnik menerima layanan berbeza. Penduduk Cina mengalami penderitaan paling teruk akibat kempen Sook Ching, yang menyaksikan ribuan orang dibunuh kerana disyaki anti-Jepun.[82] Wanita dipaksa menjadi wanita penghibur dan rumah pelacuran dibuka oleh tentera Jepun.[77][83]

Kehidupan harian menjadi lebih sukar akibat hiperinflasi daripada pengedaran dolar pisang, serta kekurangan makanan dan barangan asas akibat sekatan dan penjatahan Jepun.[84][85] Penduduk terpaksa menanam makanan seperti ubi dan keledek untuk sara diri. Bahasa Jepun diwajibkan di sekolah, dan rakyat terpaksa tunduk kepada askar Jepun serta menyanyikan lagu kebangsaan Jepun Kimigayo.[86]

Penyerahan rasmi Pulau Pinang oleh pegawai Jepun di atas kapal perang HMS Nelson pada 2 September 1945.
Marin Diraja British membebaskan George Town pada 3 September 1945.
Tentera Jepun sebagai tawanan perang dibawa melalui jalanan oleh pasukan British.

Pelabuhan Pulau Pinang digunakan sebagai pangkalan kapal selam utama Kuasa Paksi di Asia Tenggara.[87][88] Dari 1942 hingga 1944, George Town menjadi pelabuhan panggilan dan pusat bekalan semula bagi kapal selam Jepun, Kriegsmarine Jerman Nazi, dan Regia Marina Itali.[89][90]

Antara 1944 dan 1945, Tentera Udara Diraja British dan Tentera Udara Tentera Amerika Syarikat melancarkan serangan udara ke atas George Town untuk memusnahkan kemudahan tentera dan pentadbiran.[77] Beberapa bangunan penjajah dimusnahkan atau rosak, seperti Bangunan Pejabat Kerajaan, St. Xavier's Institution, Sekolah Hutchings (kini Muzium Negeri Pulau Pinang) dan Bangunan Sekretariat Pulau Pinang.[76] Banyak rekod British dan Jepun turut musnah, menyukarkan penyusunan semula sejarah pascaperang Pulau Pinang.[91] Selat Pulau Pinang turut dipasang periuk api bagi menyekat kapal Jepun.[92]

Selepas penyerahan rasmi Jepun pada 15 Ogos 1945, akhbar Penang Shimbun menyiarkan proklamasi penyerahan oleh Maharaja Jepun. Di bawah Operasi Jurist, armada Tentera Laut Diraja British yang diketuai oleh HMS Nelson menerima penyerahan rasmi garnisun Jepun di Pulau Pinang pada 2 September 1945. Marin Diraja British mendarat di Dermaga Swettenham keesokan harinya dan menguasai lokasi strategik seperti Hotel Eastern & Oriental, Bukit Bendera dan kem-kem ketenteraan di Gelugor. Menjelang 3 September, George Town menjadi bandar pertama di Tanah Melayu yang dibebaskan daripada pemerintahan Jepun.[77]

Pascaperang

Bendera Tanah Jajahan Mahkota Pulau Pinang (1946–1949).

Seperti seluruh Pulau Pinang, George Town diletakkan di bawah pentadbiran tentera British hingga tahun 1946, ketika usaha pemulihan pascaperang dijalankan dan menghadapi kebangkitan pemberontakan komunis.[93]

Pada 1 April 1946, Negeri-Negeri Selat dibubarkan oleh British, dengan Sir Shenton Thomas sebagai gabenor terakhir. Pulau Pinang dan Melaka, kini menjadi Tanah jajahan Mahkota, digabungkan dengan Negeri-Negeri Melayu Bersekutu dan Negeri-Negeri Melayu Tidak Bersekutu bagi membentuk persekutuan baharu, iaitu Kesatuan Malaya. Sementara itu, Tanah Jajahan Mahkota Singapura dikeluarkan daripada persekutuan ini dan kekal di bawah pemerintahan British. Kesatuan Malaya kemudian digantikan dengan Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1948.

Ketika kuasa penjajah Barat di Asia Tenggara mula berundur secara berperingkat, kemerdekaan Tanah Melayu sebagai entiti politik bersatu menjadi satu kemestian yang semakin jelas.

Namun, penduduk George Town berasa gusar terhadap penggabungan Pulau Pinang sebagai sebuah tanah jajahan mahkota ke dalam wilayah dominan Melayu. Timbul pelbagai persoalan berkenaan isu ekonomi dan etnik, seperti kerakyatan bukan Melayu, peraturan perdagangan yang dikenakan ke atas Pulau Pinang oleh kerajaan pusat di Kuala Lumpur, serta pelaksanaan duti eksport untuk perdagangan dengan seluruh Tanah Melayu.[94]

Kebimbangan utama penduduk George Town adalah bahawa status pelabuhan bebas bandar tersebut akan terhakis. Meskipun ketika itu George Town merupakan kawasan bandar paling maju di Tanah Melayu, penduduk menjangkakan bahawa ekonomi Pulau Pinang akan menjadi tertakluk dan ketinggalan dalam perancangan kerajaan pusat di Kuala Lumpur. Terdapat juga kekhuatiran bahawa kekayaan negeri itu akan disalurkan kepada negeri-negeri lain yang lebih mundur.[94][95]

Sebagai tindak balas, Jawatankuasa Pemisahan Pulau Pinang telah ditubuhkan pada tahun 1948, diketuai oleh D.A. Mackay, yang ketika itu merupakan pengerusi Dewan Perniagaan Pulau Pinang. Jawatankuasa ini turut dianggotai oleh Dewan Perniagaan Muslim Pulau Pinang, Dewan Perniagaan Cina Pulau Pinang, Persatuan Cina Selat Pulau Pinang, Persatuan Eurasia Pulau Pinang dan Dewan Perniagaan India Pulau Pinang.[96][97][98][99][100] Jawatankuasa ini mencadangkan agar Pulau Pinang dikecualikan daripada menyertai Persekutuan Tanah Melayu, bagi membolehkan Pulau Pinang sama ada mengekalkan hubungan dengan Empayar British atau membentuk kesatuan politik bersama Singapura.[96][97][101]

Akhirnya, gerakan pemisahan gagal mencapai matlamatnya dan beransur lenyap. Usul pemisahan yang dibawa ke dalam Majlis Penempatan Pulau Pinang pada tahun 1949 telah ditolak tipis oleh pegawai British, manakala satu petisyen yang dihantar ke London pada tahun 1951 turut menerima reaksi negatif daripada kerajaan British.[96][97][98][101] Walaupun perjuangan kumpulan pemisah mendapat simpati daripada segelintir pemerhati British dan Amerika, pentadbiran British enggan membahayakan rancangan mereka sendiri untuk memberikan kemerdekaan kepada sebuah entiti politik Malaya yang bersatu. Kerajaan British kemudian meredakan kebimbangan pihak pemisah dengan menjamin status pelabuhan bebas George Town serta memperkenalkan semula pilihan raya perbandaran bagi bandar tersebut pada tahun 1951.[97]

Bagi pilihan raya perbandaran 1951, George Town telah dibahagikan kepada tiga kawasan - Tanjung, Kelawei dan Jelutong.[102] Menjelang tahun 1956, Majlis Perbandaran George Town menjadi kerajaan tempatan pertama di Malaysia yang dipilih sepenuhnya. Lima kawasan telah diwujudkan untuk memilih seorang ahli majlis setiap tahun, manakala presiden majlis dipilih daripada kalangan ahli majlis sendiri.

Pengisytiharan status bandar raya

Dewan Bandaraya Pulau Pinang, dibina pada tahun 1903, menjadi ibu pejabat Majlis Bandar Raya George Town pada tahun 1957. Kini, ia masih berfungsi sebagai tempat mesyuarat bagi Majlis Bandaraya Pulau Pinang.
Padang Kota Lama di George Town, dengan Dewan Bandaraya kelihatan di sebelah kanan. Pengisytiharan status bandar raya George Town dibuat di sini pada 1 Januari 1957.

Pada 1 Januari 1957, dalam suasana yang meriah, George Town telah dianugerahkan status bandar raya oleh Ratu Elizabeth II, menjadikannya bandar raya pertama dalam Persekutuan Tanah Melayu, dan secara tidak langsung, di Malaysia. Piagam diraja daripada Ratu Elizabeth II menyatakan bahawa:

"... perbandaran George Town tersebut pada hari pertama bulan Januari dalam tahun Tuhan kita Seribu Sembilan Ratus Lima Puluh Tujuh dan seterusnya selama-lamanya hendaklah menjadi sebuah bandar raya dan hendaklah dikenali dan digelar BANDAR RAYA GEORGE TOWN menggantikan nama Perbandaran George Town dan hendaklah selepas itu memiliki segala darjat, kebebasan, keistimewaan dan kekebalan yang lazim bagi sebuah Bandar Raya."[103]

Satu majlis pengisytiharan ringkas telah diadakan pada waktu pagi di Padang Kota Lama, dan dihadiri oleh Sultan Yusuf Izzuddin Shah dari Perak dan Sultan Abu Bakar dari Pahang.[103][104] Pesuruhjaya Tinggi British ke Tanah Melayu ketika itu, Donald MacGillivray, memberikan penghormatan kepada Francis Light, pengasas George Town pada tahun 1786, dan menyatakan bahawa:

"Pulau Pinang, dengan ibu kotanya George Town, merupakan tapak awal penanaman demokrasi dan kemajuan moden di seluruh Tanah Melayu... George Town, dengan moto cemerlangnya 'Dengan Memimpin Kami Berkhidmat', kekal di barisan hadapan kemajuan bukan sahaja sebagai kerajaan tempatan pertama yang memilih presidennya sendiri serta ahli majlisnya sendiri, malah juga sebagai perbandaran pertama di Tanah Melayu yang diangkat menjadi sebuah bandar raya. Pulau Pinang terus memimpin."[104]

Majlis tersebut diikuti dengan sambutan selama seminggu bagi memperingati pemasyhuran rasmi George Town sebagai bandar raya serta ulang tahun ke-100 kerajaan tempatan dan sambutan Hari Tahun Baharu dari 1 hingga 6 Januari, termasuk perayaan jalanan dan perarakan Chingay.[104]

George Town terus kekal sebagai satu-satunya bandar raya di Malaysia (selain Singapura antara 1963 hingga pengasingannya pada 1965) sehingga tahun 1972, apabila Kuala Lumpur secara rasmi menjadi bandar raya.

Pulau Pinang, sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu, mencapai kemerdekaan daripada Empayar British pada 31 Ogos 1957, dan seterusnya menjadi sebuah negeri dalam Malaysia pada tahun 1963.

Era pasca kemerdekaan

1957–1976

George Town pada tahun 1971.

Tidak lama selepas Tanah Melayu mencapai kemerdekaan daripada Empayar British, parti kiri Parti Buruh Tanah Melayu telah dipilih untuk mentadbir Majlis Bandaraya George Town, dengan D. S. Ramanathan menjadi datuk bandar pertama George Town.[105][106] Ini mencerminkan senario politik yang rancak di Pulau Pinang pada era pasca kemerdekaan, apabila pengundi bandar cenderung memilih Parti Buruh untuk menguruskan majlis bandar raya manakala kerajaan negeri dikekalkan oleh Perikatan, yang juga menguasai kerajaan persekutuan.

Di bawah pentadbiran Parti Buruh, majlis bandaraya telah melaksanakan beberapa dasar kebajikan sosial. Rumah mampu milik telah dibina, termasuk di kawasan Sungai Pinang dan Jalan Cintra.[106] Klinik dan kemudahan kesihatan lain dibuka untuk golongan miskin bandar, manakala satu jawatankuasa telah dibentuk untuk membolehkan penduduk menyuarakan keluhan dalam mana-mana bahasa pertuturan, walaupun bahasa rasmi majlis adalah bahasa Inggeris. Parti tersebut juga merangka dasar melantik timbalan datuk bandar yang berlainan etnik daripada datuk bandar. Malah, ahli majlis digalakkan berpakaian serba putih, satu pendekatan yang mendahului langkah serupa oleh Parti Tindakan Rakyat di Singapura beberapa tahun kemudian.

Ramanathan kemudiannya digantikan oleh Ooi Thiam Siew sebagai datuk bandar, diikuti oleh Chooi Yew Choy. Menjelang tahun 1965, Majlis Bandaraya George Town menjadi kerajaan tempatan terkaya di Malaysia, dengan pendapatan tahunan dua kali ganda lebih tinggi daripada kerajaan negeri Pulau Pinang.[107] Ini memperkukuh autonomi kewangan majlis bandaraya, yang sering berselisih faham dengan kerajaan negeri dan Kerajaan Persekutuan Malaysia berhubung keutamaan pembangunan dan peruntukan bajet.[105][108][106]

Namun begitu, hubungan yang tegang antara majlis bandaraya dan kerajaan persekutuan akhirnya membawa kepada pembubarannya. Pada tahun 1965, ketika Konfrontasi Indonesia–Malaysia sedang memuncak, kerajaan persekutuan menggantung pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara.[106] Tuduhan salah urus dan penyalahgunaan kuasa mula muncul dalam Majlis Bandaraya George Town. Ini membawa kepada penubuhan Suruhanjaya Diraja Siasatan oleh kerajaan persekutuan, diketuai oleh senator Athi Nahappan.[108][106][109] Sementara Suruhanjaya Diraja sedang berjalan, Majlis Bandaraya George Town digantung dan fungsinya dipindahkan sementara kepada Ketua Menteri Pulau Pinang ketika itu, Wong Pow Nee.

Laporan akhir suruhanjaya, dikenali sebagai Laporan Athi Nahappan, membersihkan majlis bandaraya daripada segala tuduhan rasuah dan mencadangkan pemulihan semula majlis serta pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara.[108][106][109] Namun begitu, pada tahun 1971, kerajaan negeri Pulau Pinang yang ketika itu dikuasai oleh parti Gerakan Rakyat Malaysia di bawah pimpinan Lim Chong Eu sebagai Ketua Menteri, memutuskan untuk mengekalkan penggantungan kerajaan tempatan secara kekal.

Kehilangan status pelabuhan bebas dan kemerosotan ekonomi

Sementara itu, seperti yang dijamin oleh pihak British sebelum ini, status pelabuhan bebas George Town tidak diusik pada tahun-tahun awal selepas kemerdekaan. Namun, ketakutan yang dibangkitkan oleh golongan pemisah menjadi kenyataan apabila status pelabuhan bebas tersebut dimansuhkan secara tiba-tiba oleh kerajaan persekutuan Malaysia pada tahun 1969.[110][111][112] Susulan penurunan drastik dalam jumlah dagangan Pelabuhan Pulau Pinang, 16.4% daripada penduduk bekerja di Pulau Pinang menjadi menganggur, yang menjejaskan sektor perkhidmatan George Town.[113][114] Pada tahun 1974, Pelabuhan Pulau Pinang akhirnya dipindahkan dari George Town ke Seberang Perai, bagi membolehkan kapal kontena dan kargo yang lebih besar berlabuh; sehingga kini, hanya Dermaga Swettenham yang masih beroperasi sebagai terminal kapal persiaran.[115] Peristiwa ini menandakan kemerosotan perdagangan maritim George Town dan permulaan kemerosotan ekonomi bandar yang berlanjutan selama beberapa dekad, sebelum pulih semula pada zaman moden.[116]

Menjelang dekad 1970-an, kemerosotan George Town menjadi lebih ketara disebabkan gabungan faktor dalaman dan luaran. Sepanjang tahun 1970-an dan 1980-an, kerajaan persekutuan Malaysia memberi tumpuan pembangunan kepada Kuala Lumpur dan kawasan berdekatan seperti Pelabuhan Klang, dengan mengarahkan pelaburan dalam komunikasi, pengangkutan, pendidikan dan kesihatan ke Lembah Klang.[117] Kuala Lumpur tidak lama kemudian mengatasi George Town sebagai bandar terbesar dan pusat kewangan utama Malaysia, manakala Pelabuhan Klang berkembang menjadi pelabuhan tersibuk di negara ini.[118] Akibatnya, George Town mengalami penghijrahan tenaga mahir yang ketara apabila golongan muda di bandar ini berhijrah ke tempat lain untuk peluang pekerjaan yang lebih baik.[119][120][121][122]

Pada masa yang sama, pembukaan Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas di selatan George Town turut menyebabkan pusat bandar menjadi semakin kosong; penduduk mula berhijrah ke kawasan selatan, mewujudkan kawasan pinggir bandar baharu seperti Bayan Baru dan Farlim.[119][121][123] Perubahan ini turut menjejaskan struktur sosial George Town; sebagai contoh, gereja Katolik di bandar ini terpaksa menyatukan jemaah ke dalam satu Paroki Bandaraya akibat penyusutan populasi Kristian bandar.

Dibina pada tahun 1974, Menara Komtar di pusat bandar kekal sebagai bangunan tertinggi di Pulau Pinang.

Pada tahun 1974, Lim Chong Eu melancarkan projek pembangunan semula besar-besaran Komtar di tengah George Town, bertujuan untuk menghidupkan semula ekonomi bandar yang semakin merosot.[117][124] Projek ini merangkumi pembinaan Menara Komtar setinggi 250 m (820 ka), yang masih menjadi bangunan tertinggi di Pulau Pinang. Namun begitu, projek ini mencetuskan kontroversi apabila ratusan rumah kedai, sekolah dan tokong termasuk seluruh jalan seperti Gladstone Road dan Hong Kong Street dirobohkan untuk memberi laluan kepada pembangunan Komtar.[117][124][125]

Namun, bukannya berjaya mengembalikan kegemilangan George Town, Komtar menjadi projek gajah putih menjelang awal 2000-an.[124][126][127]

1977–2008

Dibuka pada tahun 1985, Jambatan Pulau Pinang merupakan jambatan terpanjang di Asia Tenggara ketika itu.

Pada tahun 1985, Jambatan Pulau Pinang, yang merupakan jambatan terpanjang di Asia Tenggara pada ketika itu, dibuka kepada lalu lintas. Jambatan sepanjang 13.5 km (8.4 bt) ini merentasi Selat Pulau Pinang antara pinggir selatan George Town di Gelugor dan Perai di Seberang Perai, menjadikannya pautan jalan raya pertama antara Pulau Pinang dan Semenanjung Tanah Melayu.

Pada tahun 1990-an, apabila bank-bank di George Town mula menilai semula keperluan ruang mereka bagi menampung pertumbuhan perniagaan, beberapa pembangunan komersial dilancarkan di sepanjang Lebuh Northam.[128][129] Bangunan pencakar langit di sepanjang jalan pesisir ini dengan pantas menarik pelbagai perkhidmatan kewangan seperti perbankan dan audit kerana bangunan moden tersebut menawarkan ruang pejabat lebih luas dan kemudahan lebih canggih berbanding bangunan kolonial di Lebuh Pantai.

Juga pada awal 1990-an, Kerajaan Negeri Pulau Pinang, yang ketika itu dipimpin oleh Koh Tsu Koon sebagai Ketua Menteri Pulau Pinang, merancang pembangunan Bukit Bendera. Rancangan ini menerima tentangan hebat daripada masyarakat sivil Pulau Pinang yang bimbang akan kemusnahan alam sekitar di kawasan bukit yang berhutan itu.[130] Rancangan tersebut akhirnya dibatalkan.

Menjelang abad ke-21, NGO di bandar ini menumpukan perhatian terhadap pusat bandar itu sendiri, di mana Akta Kawalan Sewa dimansuhkan.[130] Sebelum ini, akta tersebut telah melindungi penduduk berpendapatan rendah daripada pengusiran dengan menghalang pemilik menaikkan kadar sewa secara sewenang-wenangnya. Apabila akta ini dimansuhkan pada tahun 2001, kadar sewa meningkat mendadak. Penduduk dan perniagaan kecil, tidak mampu menanggung kenaikan sewa, lalu berpindah keluar dari pusat bandar, yang seterusnya menyumbang kepada kemerosotan kawasan itu.[130][131] Pemaju swasta yang tidak bertanggungjawab mengambil kesempatan dengan merobohkan beberapa bangunan warisan praperang untuk pembangunan semula, manakala bangunan bersejarah lain terbiar. Sebagai tindak balas, NGO seperti Penang Heritage Trust mula menggerakkan sokongan awam dan membentuk kerjasama strategik demi pemuliharaan bangunan-bangunan ini.

Ketika itu, kesan daripada penghijrahan cendekiawan juga dirasai di George Town. Sebagai contoh, manakala Kuala Lumpur menerima pelbagai projek mega seperti Menara Berkembar Petronas dan Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur, George Town mengalami kekurangan jurutera dan arkitek bertauliah, kerana tenaga profesional berhijrah ke Lembah Klang.[132][133] Bagi bangunan komersial baharu di Lebuh Northam, buruh asing tidak mahir dari negara-negara miskin seperti Bangladesh dan Nepal mengisi kekosongan yang ditinggalkan oleh subkontraktor berkualiti yang berpindah ke Kuala Lumpur. Tambahan pula, ketiadaan dasar perancangan bandar yang menyeluruh dan pengurusan trafik yang tidak mencukupi menyebabkan kesesakan lalu lintas di bandar tidak dapat dikawal.[134] Malah reputasi George Town sebagai bandar bersih juga tercemar, dengan laporan mengenai pencemaran pantai dan jalan-jalan kotor.[134] Seawal tahun 1996, Perdana Menteri Malaysia ketika itu, Mahathir Mohamad, pernah melabelkan Pulau Pinang sebagai "negeri sampah".

Tanjung Tokong, pinggir bandar George Town, antara kawasan paling teruk dilanda Gempa bumi dan tsunami Lautan Hindi 2004.

Faktor-faktor ini, ditambah pula dengan ekonomi Pulau Pinang yang perlahan, mencetuskan rasa tidak puas hati terhadap kemerosotan dan pengabaian George Town, serta negeri secara keseluruhan. Pada tahun 2004, kempen media dimulakan oleh akhbar-akhbar tempatan bagi mengembalikan kegemilangan bandar itu.[134]

Akhir tahun 2004, George Town turut dilanda Gempa bumi dan tsunami Lautan Hindi 2004. Pantai utara bandar ini, termasuk Batu Ferringhi dan Persiaran Gurney, antara kawasan paling teruk terjejas di Pulau Pinang. Tsunami tersebut meragut 52 nyawa di Pulau Pinang, daripada 68 kematian di Malaysia.[134] Sejak itu, rangkaian siren telah dipasang di seluruh George Town sebagai sebahagian sistem amaran awal tsunami peringkat kebangsaan.

2008–kini

# Datuk Bandar Pulau Pinang Tempoh
1 Patahiyah Ismail 2015–2017
2 Maimunah Mohd Sharif 2017–2018
3 Yew Tung Seang 2018–kini
Sebahagian besar pusat bandar telah digazetkan sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO sejak tahun 2008.
Stesen LinkBike di George Town. Perkhidmatan perkongsian basikal awam ini merupakan inisiatif Kerajaan Negeri Pulau Pinang untuk mengurangkan kesesakan lalu lintas di bandar ini.

Pada tahun 2008, sebahagian besar pusat bandar George Town, bersama Melaka, telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO. Hampir 260 hektar[convert: unknown unit] kawasan pusat bandar kini berada di bawah perlindungan UNESCO, yang mengawal dan mengharamkan perubahan infrastruktur dalam zon tersebut untuk mengekalkan integriti teras sejarah bandar.[135]

Serentak itu, Kerajaan Negeri Pulau Pinang baharu di bawah Pakatan Rakyat (kini Pakatan Harapan) melaksanakan pelbagai perubahan dasar untuk meningkatkan kebolehdiaman dan kebersihan George Town, serta memperkukuh daya saing ekonomi bandar ini. Usaha bagi memperbaiki kebersihan dan pejalan kaki, serta penggunaan pengangkutan awam, promosi kepelbagaian budaya bandar ini dan penambahbaikan aliran trafik turut dilaksanakan.[136][137][138] Menjelang 2010, George Town dinobatkan sebagai bandar kelapan paling sesuai didiami di Asia oleh ECA International, kedudukan tertinggi bagi mana-mana bandar di Malaysia.[139] Pada tahun 2017, bandar ini juga diiktiraf sebagai bandar kedua paling bersih di Malaysia selepas Ipoh.[140]

Deretan rumah kedai Peranakan yang telah dibaik pulih di George Town. Sejak beberapa tahun kebelakangan ini, harta warisan era kolonial menjadi tarikan utama kepada ekspatriat untuk membuka perniagaan.[141][142]

Selain itu, George Town sebagai pusat ekonomi dan kewangan utara Malaysia, kini mempunyai sektor perkhidmatan yang rancak, dipacu oleh pelancongan, runcit dan industri pemula yang pesat membangun, manakala semakin ramai ekspatriat dan rakyat Pulau Pinang yang pulang dari luar negara memanfaatkan hartanah warisan bandar ini untuk perniagaan.[141][142][143] Pada 2016, George Town telah dinamakan sebagai destinasi paling menarik untuk pelaburan hartanah komersial dalam Malaysia oleh Knight Frank, mengatasi Kuala Lumpur.[144]

Pada tahun 2015, Kerajaan Persekutuan Malaysia telah menaik taraf Majlis Perbandaran Pulau Pinang menjadi Majlis Bandaraya Pulau Pinang; kesannya, bidang kuasa bandar George Town diperluaskan untuk merangkumi keseluruhan Pulau Pinang dan lima pulau kecil sekitarnya.[145] Ini juga menjadikan George Town satu-satunya bandar Malaysia yang pernah dianugerahkan status bandar sebanyak dua kali. Patahiyah Ismail menjadi datuk bandar Pulau Pinang yang pertama, dan juga wanita pertama dalam sejarah Pulau Pinang memegang jawatan itu.[146]

Pemandangan langit George Town pada 2017, seperti dilihat dari Persiaran Gurney.

Rujukan

  1. ^ a b c d e f g h i "The Founding of Penang". www.sabrizain.org. Dicapai pada 2017-05-25.
  2. ^ a b c d e f "Sejarah Pulau Pinang". Visit Penang. 2008. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 Januari 2016. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  3. ^ Swettenham; Frank Athelstane (1850–1946). "Peta untuk menggambarkan isu Siam". W. & A.K. Johnston Limited. Perpustakaan Universiti Michigan. Dicapai pada 9 Januari 2016.
  4. ^ a b c d Lewis, Su Lin (2016). Cities in Motion: Urban Life and Cosmopolitanism in Southeast Asia, 1920–1940. United Kingdom: Cambridge University. ISBN 9781107108332.
  5. ^ a b "Francis Light | Pegawai tentera British". Encyclopedia Britannica (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2017-12-27.
  6. ^ a b "Penang Notebook" (dalam bahasa Inggeris). 2015-12-10. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Disember 2017. Dicapai pada 2017-12-27.
  7. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :28
  8. ^ Zabidi, Nor Diana. "Portal Rasmi Kerajaan Negeri Pulau Pinang - Sambutan Ulang Tahun ke-228 Kubu Cornwallis". www.penang.gov.my. Dicapai pada 2017-05-25.
  9. ^ Hockton, Keith (2012). Penang: An Inside Guide to Its Historic Homes, Buildings, Monuments and Parks. Kuala Lumpur: MPH Group Publishing. ISBN 9789674153038.
  10. ^ Ooi, Keat Gin (2010). The A to Z of Malaysia. Rowman & Littlefield. ISBN 9780810876415.
  11. ^ Ooi, Keat Gin. "Identiti Berbeza: Sejarah Penang dari Perspektif 1780–1941" (PDF). Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 7 Februari 2017.
  12. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :322
  13. ^ Ashley Jackson (November 2013). Buildings of Empire. OUP Oxford. m/s. 7–. ISBN 978-0-19-958938-8.
  14. ^ Nordin, Hussin. "Malaysian Journal of Society and Space" (PDF). Charting the Early History of Penang Trading Networks and Its Connections with the New ASEAN Growth Triangle (Malaysia-Indonesia-Thailand). Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 18 September 2017. Dicapai pada 9 Disember 2017.
  15. ^ Nordin, Hussin (1 Disember 2005). "Networks of Malay Merchants and the Rise of Penang as a Regional Trading Centre". Southeast Asian Studies. 43 (3): 215–237. ISSN 0563-8682.
  16. ^ "pg.3 - Chapter 1 - Early Penang Society (contd)". 100pfs.blogspot.my. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  17. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :12
  18. ^ Phipps, John, (of the Master Attendant's Office, Calcutta), (1840) A Collection of Papers Relative to Ship Building in India .... (Scott), ms. 175.
  19. ^ a b Souza, George Bryan (2014). Hinterlands and Commodities: Place, Space, Time and the Political Economic Development of Asia over the Long Eighteenth Century. BRILL. ISBN 9789004283909.
  20. ^ a b c Ooi, Kee Beng (2014). "Ketika Pulau Pinang Menjadi Pulau Rempah". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 Mei 2017. Dicapai pada 2017-05-25.
  21. ^ a b Khoo, Su Nin (2007). Streets of George Town, Penang. Penang: Areca Books. ISBN 978-983-9886-00-9.
  22. ^ "The Penang Story". Perbandingan Struktur Ruang Bandar Kolonial British antara Calcutta, George Town dan Singapura.
  23. ^ "Terlalu sesak buat penduduk Pulau Pinang - Star2.com". Star2.com. 14 April 2016. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 Jun 2016. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  24. ^ "Tapak Warisan Dunia George Town". www.gtwhi.com.my (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Disember 2016. Dicapai pada 2017-06-05.
  25. ^ "Persidangan ASEAN mengenai Kelakuan Alam Sekitar". Faktor Lanskap Bandar yang Mempengaruhi Ciri Tapak Warisan Dunia George Town.
  26. ^ Daniel Goh, P. S. (2014). "Di Antara Sejarah dan Warisan: Pascakolonialisme, Globalisasi dan Pembentukan Semula Melaka, Pulau Pinang dan Singapura" (PDF). Trans-Regional and -National Studies of Southeast Asia. 2.
  27. ^ Koay Su Lin, Steven Sim (2014). "Sejarah Pilihan Raya Tempatan di Pulau Pinang Bahagian I: Demokrasi Datang Awal". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 18 September 2017. Dicapai pada 2017-05-25.
  28. ^ a b "Sejarah Ringkas - Jawatankuasa Bar Pulau Pinang". penangbar.org. Dicapai pada 17 November 2016.
  29. ^ a b "Sejarah Kehakiman Malaysia | Laman Rasmi Ketua Pendaftar Mahkamah Persekutuan Malaysia". www.kehakiman.gov.my. Dicapai pada 17 November 2016.
  30. ^ a b Bernard See (18 Mac 2007). "Penjaga Keamanan". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 7 Disember 2017. Dicapai pada 9 Disember 2017.
  31. ^ a b "Sejarah ringkas Polis Diraja Malaysia". The Star. 17 Mei 2005.
  32. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :323
  33. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :16
  34. ^ "Komuniti Yahudi di Pulau Pinang hanya tinggal kubur - Komuniti | The Star Online". www.thestar.com.my. 6 Julai 2013. Dicapai pada 26 November 2017.
  35. ^ "Singapura menjadi pusat pentadbiran Negeri-Negeri Selat - Sejarah Singapura". eresources.nlb.gov.sg. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  36. ^ "Sejarah Kehakiman". Mahkamah Agung Singapura.
  37. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :15
  38. ^ "Singapore becomes admin centre of the Straits Settlements - Singapore History". eresources.nlb.gov.sg. Dicapai pada 15 October 2016.
  39. ^ "Judicial History". Supreme Court of Singapore.
  40. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :152
  41. ^ "Penang WWII Relics". www.penang.ws. Dicapai pada 2016-10-15.
  42. ^ "Portal Rasmi Kerajaan Negeri Pulau Pinang - 75th Anniversary of Penang's Liberation by British Royal Marines". penang.gov.my.
  43. ^ Lee, Kam Hing (1981). "The Penang Secession Movement 1948–1951". Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society. 54: 97–111.
  44. ^ "George Town in the Early Years". Penang Monthly. Dicapai pada 2024-01-10.
  45. ^ "Penang city 'lost its city status' due to oversight". Malay Mail. 22 October 2015.
  46. ^ "Melaka and George Town, Historic Cities of the Straits of Malacca". UNESCO World Heritage Centre. Dicapai pada 2023-12-10.
  47. ^ a b c d Turnbull, C. M. "The Penang Story". Penang's Changing Role in the Straits Settlements, 1826–1946.
  48. ^ Khoo, Salma Nasution (2009). Penang and Its Region: The Story of an Asian Entrepôt. Singapore: National University of Singapore. ISBN 978-9971-69-423-4.
  49. ^ Wong, Yee Tuan (2015). Penang Chinese Commerce in the 19th Century: The Rise and Fall of the Big Five. Singapore: ISEAS-Yusof Ishak Institute. ISBN 978-981-4515-02-3.
  50. ^ a b Langdon, Marcus (2014). George Town's Historic Commercial and Civic Precincts. Penang: George Town World Heritage Incorporated.
  51. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :312
  52. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :33
  53. ^ "An Indulgent Minority". Penang Tourism (dalam bahasa Inggeris). 2014-07-05. Dicapai pada 2017-09-15.
  54. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :3322
  55. ^ Usman Haji Yaakob; Nik Norliati Fitri Md Nor (2013). "The Process and Effects of Demographic Transition in Penang, Malaysia" (PDF). School of Humanities. Universiti Sains Malaysia. m/s. 42, 45 6, 9/28. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 21 Oktober 2016. Dicapai pada 25 Januari 2016.
  56. ^ "A cowboy town that was old Penang - Community | The Star Online". www.thestar.com.my. 20 April 2013. Dicapai pada 2017-05-25.
  57. ^ "THE DISTURBANCES AT PENANG. - The Sydney Morning Herald (NSW : 1842 - 1954) - 16 Sep 1867". Trove. 1867. Dicapai pada 2017-05-25.
  58. ^ "Anson A E". friendsofhastingscemetery.org.uk (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2017-05-25.
  59. ^ "Caught between two triads | Wong Chun Wai". wongchunwai.com (dalam bahasa Inggeris). 15 Jun 2013. Dicapai pada 2017-05-25.
  60. ^ "Formation of the Straits Settlements - Singapore History". eresources.nlb.gov.sg. Dicapai pada 2017-05-25.
  61. ^ Singapore, National Library Board. "Straits Settlements | Infopedia". eresources.nlb.gov.sg. Dicapai pada 2017-05-25.
  62. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :154
  63. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :5
  64. ^ "Jelutong: Home to a thriving coastal village | Wong Chun Wai". wongchunwai.com. 7 September 2013. Dicapai pada 2016-11-04.
  65. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :324
  66. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :163
  67. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :13
  68. ^ Siow Yuen Ching. "Glorious days of Penang's trams". The Star. Malaysia. Dicapai pada 3 January 2011.
  69. ^ Francis, Ric & Ganley, Colin: Penang trams, trolleybuses & railways: municipal transport history, 1880s–1963. Areca Books: Penang, 2006
  70. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :372
  71. ^ "Then and now: The stories behind Southeast Asia's heritage hotels | CNN Travel". Dicapai pada 2017-11-26.
  72. ^ Singapore, National Library Board. "Sun Yat Sen | Infopedia". eresources.nlb.gov.sg. Dicapai pada 2017-11-26.
  73. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :3323
  74. ^ Andrew Sheng (13 November 2010). "Dr Sun Yat Sen's historic Penang conference - Business News | The Star Online". Dicapai pada 2017-05-25.
  75. ^ Ajay Kamalakaran (20 May 2015). "Battle of Penang: When Malay fishermen rescued Russian sailors". Russia Beyond the Headlines. Dicapai pada 12 January 2016.
  76. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :164
  77. ^ a b c d e Barber, Andrew (2010). Penang At War : A History of Penang During and Between the First and Second World Wars 1914–1945. AB&B.
  78. ^ Alan Warren (2006). Britain's Greatest Defeat: Singapore 1942. A&C Black. m/s. 109–. ISBN 978-1-85285-597-0.
  79. ^ "Penang Evacuated - British Garrison Withdrawn NEW JAP THRUSTS IN MALAYA London, December 19 - Northern Times (Carnarvon, WA : 1905–1952) - 20 Dec 1941". Trove. 20 December 1941. Dicapai pada 15 October 2016.
  80. ^ a b Bayly, Christopher (2005). Forgotten Armies: The Fall of British Asia, 1941–1945. Harvard University.
  81. ^ Chen, C. Peter. "Invasion of Malaya and Singapore". WW2DB. Dicapai pada 15 October 2016.
  82. ^ Netto, Anil (6 October 2013). "Old Penang: The Sook Ching massacres of World War II - anilnetto.com". anilnetto.com (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 15 October 2016.
  83. ^ "Researcher details shattered lives of local comfort women". Malaysiakini (dalam bahasa Inggeris). 2001-08-11. Dicapai pada 2017-05-25.
  84. ^ Currency replacement and price freeze, Syonan Shimbun, 23 Februari 1942
  85. ^ Financing Japan's World War II Occupation of Southeast Asia, Gregg Huff dan Shinobu Majima, Pembroke College - University of Oxford dan Gakushuin University
  86. ^ Privilege To Bow To Sentry On Duty, Syonan Shimbun, 9 Mac 1942
  87. ^ "uboat.net - U-boat Operations- The Monsun U-boats - 3. Monsun boats". www.uboat.net. Dicapai pada 15 October 2016.
  88. ^ "German U-Boat Operations in Australian Waters".
  89. ^ "World War II: Yanagi Missions -- Japan's Underwater Convoys | HistoryNet". www.historynet.com. Dicapai pada 15 October 2016.
  90. ^ Borsa, Arnaldo. "Italian Royal Navy in World War Two: Italian surface units in Far East". www.icsm.it. Dicapai pada 15 October 2016.
  91. ^ Kratoska, Paul. War and Occupation in Penang, 1941–1945. Singapore: National University of Singapore.
  92. ^ Paul H. Kratoska (1998). The Japanese Occupation of Malaya: A Social and Economic History. C. Hurst & Co. Publishers. m/s. 296–. ISBN 978-1-85065-284-7.
  93. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :222
  94. ^ a b Koay, Su Lin (September 2016). "Penang: The Rebel State (Part One)". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 December 2017. Dicapai pada 2017-11-26.
  95. ^ Christie, Clive (1998). A Modern History of Southeast Asia: Decolonization, Nationalism and Separatism. I.B.Tauris. ISBN 978-1-86064-354-5.
  96. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :72
  97. ^ a b c d Koay, Su Lin (October 2016). "Penang: The Rebel State (Part Two)". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 December 2017. Dicapai pada 2017-11-26.
  98. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :62
  99. ^ "Journal of Southeast Asian Studies". The Penang Secession Movement, 1948–1951.
  100. ^ Noordin Sopiee, M. (1973). "The Penang Secession Movement, 1948–1951". Journal of Southeast Asian Studies. 4 (1): 52–71. doi:10.1017/S0022463400016416. S2CID 154817139.
  101. ^ a b "Newspaper Article - "Gallup Poll" On Penang Secession". eresources.nlb.gov.sg. Dicapai pada 15 October 2016.
  102. ^ Koay, Su Lin (December 2014). "A history of local elections in Penang Part II: A legacy to protect". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 June 2018. Dicapai pada 2017-12-08.
  103. ^ a b Ooi, Kee Beng (February 2011). "The day George Town grew up". Penang Monthly. Dicapai pada 2017-12-08.
  104. ^ a b c "PENANG' BIG DAY—WHAT A DAY!". Dicapai pada 2017-12-08.
  105. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :472
  106. ^ a b c d e f Koay, Su Lyn (April 2014). "When Labour ruled the council". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 December 2017. Dicapai pada 2017-11-30.
  107. ^ Ooi, Kee Beng (January 2015). "George Town – From city to municipality to culture centre". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 December 2017. Dicapai pada 2017-11-30.
  108. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :102
  109. ^ a b Koay, Su Lyn (March 2015). "Local elections as the foundation of democracy Part I: The Athi Nahappan Report revisited". Penang Monthly. Dicapai pada 2017-12-08.
  110. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :373
  111. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :63
  112. ^ Brash, Celeste (2008). Kuala Lumpur, Melaka and Penang. Lonely Planet. ISBN 978-1-74104-485-0.
  113. ^ "The man behind Penang's economic transformation". The Star. Dicapai pada 2017-11-30.
  114. ^ Evelyn Teh (July 2016). "Where the Sea Meets the City is Where the World Meets Penang". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 December 2017. Dicapai pada 2017-11-30.
  115. ^ "The Mainland Awakens". Penang Monthly (dalam bahasa Inggeris). 2016-09-01. Diarkibkan daripada yang asal pada 11 February 2017. Dicapai pada 2017-02-10.
  116. ^ Eckhardt, Robyn (2 December 2010). "In Malaysia, Tourists Are Lured by George Town's Colorful Past". The New York Times. ISSN 0362-4331. Dicapai pada 16 October 2016.
  117. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :374
  118. ^ Rasiah, Rajah (December 1991). "Foreign Firms in Penang's Industrial Transformation". Universiti Kebangsaan Malaysia.
  119. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :232
  120. ^ "Brain-drain debate after Penang loses $4b deal". news.asiaone.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 Oktober 2016. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  121. ^ a b "Higher Education in Regional and City Development : State of Penang, Malaysia". OECD.
  122. ^ "Watching Penang 'grow'". Malaysiakini (dalam bahasa Inggeris). 2008-03-03. Dicapai pada 2017-11-30.
  123. ^ Nancy Duxbury, W.F. Garrett-Petts, David MacLennan (2015). Cultural Mapping as Cultural Inquiry. Routledge. ISBN 9781317588016.
  124. ^ a b c "Komtar: Malaysia's Monument to Failed Modernism — Failed Architecture". Dicapai pada 15 October 2016.
  125. ^ "Angry Penangites speak out against PGCC - anilnetto.com". anilnetto.com (dalam bahasa Inggeris). 2007-10-05. Dicapai pada 2017-12-09.
  126. ^ "Penang's iconic Komtar gets RM50m facelift". 29 October 2013. Dicapai pada 15 October 2016.
  127. ^ Loh, Arnold. "Much of Komtar's charm is gone - Nation | The Star Online". Dicapai pada 15 October 2016.
  128. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :022
  129. ^ Goh, Beng Lan (2002). Modern Dreams: An Inquiry Into Power, Cultural Production and the Cityscape in Contemporary Urban Penang, Malaysia. SEAP Publications. ISBN 9780877277309.
  130. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :377
  131. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :27
  132. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :26
  133. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :282
  134. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :29
  135. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Melaka and George Town, Historic Cities of the Straits of Malacca". whc.unesco.org (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2017-05-26.
  136. ^ "Payment card launched for bike sharing system". The Star. 1 June 2017.
  137. ^ "Stop! Walkers crossing". The Star. 10 May 2016.
  138. ^ Eileen Ng (14 May 2016). "Guan Eng lifts from Singapore playbook in ambitious bid to make Penang world class". Malay Mail. Dicapai pada 2017-12-06.
  139. ^ "Penang's capital is eighth most liveable city in Asia, on par with KL and Bangkok". The Star. 23 May 2010.
  140. ^ "Ipoh is Malaysia's cleanest city". The Star. 14 August 2017.
  141. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :54
  142. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :5322
  143. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :57
  144. ^ "Malaysia Commercial Real Estate Investment Sentiment Survey 2016" (PDF). Knight Frank.
  145. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama island
  146. ^ "Penang's first mayor a woman". The Star. 25 March 2015. Dicapai pada 2017-12-09.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id