Peranakan

Peranakan
ڤرانقن
Etnik Peranakan
Kawasan ramai penduduk
	Malaysia (Melaka(asal) , Penang , Kelantan , Terengganu) ,Singapura, Thailand (Phuket dan Ranong) , Indonesia (Kepulauan Riau , Bangka Belitung , Medan , Tangerang dan Batavia) dan Borneo (Brunei ,Sabah , Sarawak , Kalimantan)
Bahasa
	Bahasa Melayu Baba , Bahasa Melayu, Bahasa Malaysia , Bahasa Sabah , Bahasa Melayu Sarawak ,Bahasa Melayu Brunei , Bahasa Inggeris , Bahasa Arab , Bahasa Kristang , Bahasa Indonesia, Bahasa Jawa, Bahasa Betawi, Bahasa Siam , Bahasa Thai Selatan
Agama
	Buddha Mahayana, Kristian, Konfusianisme, Taoisme, Islam
Kumpulan etnik berkaitan
	Peranakan Cina, Peranakan India, Baba Nyonya, Chetty , orang Kristang , Jawi Peranakan , Peranakan Arab, Peranakan Samsam , Peranakan Tatana , Peranakan Sino , Baba Yaya , Kiau Seng , Cina Malaysia , Cina Thai, Cina Singapura, Tionghoa Indonesia

Peranakan ialah istilah yang digunakan sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka pada abad ke-15 untuk merujuk kepada golongan pendatang asing, terutamanya pedagang dan pelawat, yang memilih untuk menetap di Nusantara dan berasimilasi sepenuhnya dengan budaya Melayu. Istilah ini berasal daripada perkataan Melayu anak, yang bermaksud "anak" atau "keturunan", dan secara khusus menggambarkan individu yang lahir di tempatan tetapi bukan daripada etnik asli bumiputera.^[1]

Peranakan mewakili hasil daripada perpaduan budaya antara pendatang dengan masyarakat tempatan, menghasilkan komuniti hibrid yang unik dan berpengaruh dalam sejarah perdagangan maritim Asia Tenggara. Hari ini, istilah "Peranakan" digunakan secara umum untuk merujuk kepada kumpulan seperti Baba Nyonya (Peranakan Cina), Chetti (Peranakan India), Mamak (India Muslim-Melayu), dan Kristang (Portugis-Melayu).^[2]

Sejarah

Pada abad ke-15, Kesultanan Melayu Melaka muncul sebagai pusat perdagangan antarabangsa yang menarik pedagang dari China, India, Arab, dan Eropah.^[3] Ramai pedagang memilih untuk kekal menetap di Melaka, berkahwin dengan wanita tempatan dan mengamalkan adat Melayu. Dari sinilah istilah "Peranakan" mula digunakan untuk membezakan mereka daripada pendatang sementara.^[4]

Puteri Hang Li Po

Menurut catatan dalam Sejarah Melayu atau Sulalatus Salatin, kisah Hang Li Po dianggap sebagai salah satu peristiwa penting dalam zaman pemerintahan Sultan Mansur Shah (memerintah sekitar 1459–1477). Baginda dikatakan telah menghantar Tun Perpatih Putih sebagai utusan ke istana Maharaja China untuk menjalin hubungan diplomatik. Sebagai tanda persahabatan antara dua kerajaan besar itu, Maharaja China telah menghadiahkan seorang puteri bernama Li Po untuk dikahwinkan dengan Sultan Mansur Shah.^[5]^[6]

Menurut versi Sejarah Melayu, Puteri Li Po tiba di Melaka bersama kira-kira 500 orang pengiringnya, terdiri daripada dayang, pengawal, dan pegawai istana China yang kemudian diberikan penempatan tetap di kawasan yang kini dikenali sebagai Bukit Cina, Melaka.^[7] Di kawasan itu juga dibina sebuah perigi khas untuk kegunaan sang puteri dan pengiringnya yang kemudian dikenali sebagai Perigi Hang Li Po, yang masih wujud hingga hari ini sebagai salah satu tapak bersejarah utama di Melaka.^[8]

Dalam tradisi tempatan, nama “Hang” diberikan kepada Puteri Li Po setelah beliau tiba di Melaka dan diterima ke dalam keluarga diraja, menjadikannya dikenali sebagai Hang Li Po.^[9] Hubungan perkahwinan ini melambangkan persahabatan diplomatik antara Melaka dan China, serta menjadi lambang awal kepada hubungan budaya dan perkahwinan campuran yang kemudiannya melahirkan komuniti Baba Nyonya di Melaka.^[10]

Kisah ini juga menjadi sebahagian penting daripada identiti sejarah negeri Melaka. Tapak-tapak seperti Bukit Cina dan Perigi Hang Li Po sering dikunjungi pelancong serta dianggap warisan yang menandakan hubungan awal antara tamadun Melayu dan China.^[11]

Peranakan Cina (Baba dan Nyonya)

Baba Nyonya ialah komuniti keturunan pedagang Cina dari wilayah selatan China (terutamanya Fujian) yang menetap di Melaka sejak abad ke-15 dan ke-16. Lelaki dipanggil Baba dan wanita Nyonya.^[12]

Mereka menggabungkan adat dan bahasa Melayu dengan tradisi Cina, menghasilkan bahasa unik yang disebut sebagai Bahasa Melayu Baba.^[13] Budaya Baba Nyonya terkenal dengan pakaian kebaya nyonya, rumah warisan bercorak campuran Melayu-Cina, serta masakan Nyonya seperti ayam pongteh, laksa nyonya, dan otak-otak.^[14]

Banyak artifak dan rumah tradisional mereka kini dilindungi sebagai warisan dunia, seperti di Muzium Warisan Baba Nyonya, Melaka yang diiktiraf UNESCO sebagai Tapak Warisan Dunia pada tahun 2008.^[15]

Peranakan India (Chetti Melaka)

Chetti ialah komuniti keturunan pedagang Tamil dari India Selatan yang menetap di Melaka semasa zaman Kesultanan Melaka.^[16] Mereka mengamalkan agama Hindu tetapi banyak adat Melayu diadaptasi, termasuk bahasa campuran Bahasa Kreol Chetti yang menggabungkan elemen Tamil, Melayu dan Cina.^[17]

Kebanyakan mereka menetap di Kampung Chetti, Gajah Berang, Melaka, yang masih kekal sehingga kini.^[18] Mereka mengekalkan tradisi seperti perkahwinan 12 hari, upacara Bhogi, dan sambutan perayaan Hindu dengan pengaruh tempatan.^[19]

Warisan Budaya

Budaya Peranakan menonjolkan gabungan harmoni antara Timur dan Barat. Seni bina rumah, masakan, bahasa, serta adat perkahwinan mereka mencerminkan kesinambungan antara budaya Melayu dan budaya lain.^[20] Di Melaka dan Pulau Pinang, festival warisan Baba Nyonya serta muzium khas memainkan peranan penting dalam mengekalkan identiti ini.^[21]

Namun, cabaran utama kini ialah kehilangan bahasa dan tradisi akibat pengaruh barat melalui liberalisme dan sekularisme yang kian menghakis.^[22]

Jenis etnik Peranakan

Nama	Keturunan	Bahasa	Hidangan terkenal	Tempat !
Baba Nyonya (Cina Peranakan)	Cina	Bahasa Melayu, Bahasa Baba	Ayam kapitan & Laksa nyonya	Melaka(asli), Penang, Terengganu, Kelantan , Sarawak & Singapura
Chetty (India Peranakan)&(Cina Peranakan)	India , Cina	Bahasa Malaysia, Bahasa Baba, Bahasa Chetty	Pulut tartal	Melaka(asli) & Singapura
orang Kristang (Serani/Papia Kristang)	Portugis , Belanda , Cina , India , Melayu	Bahasa Malaysia, Bahasa Kristang & Bahasa Inggeris	Ikan Bakar Portugis dan pindang serani	Melaka(asli), Kuala Lumpur, Penang & Singapura
Cino Kampong (Cina Peranakan Kelantan/Cino Kelate)	Cina & Siam	Bahasa Melayu Kelantan , Bahasa Malaysia & Bahasa Siam		Kelantan
Cheng Mua Lang (Cina Peranakan Terengganu)	Cina	Bahasa Melayu Terengganu & Bahasa Malaysia		Terengganu
Arab Peranakan (Arab-Parsi-Hadrami)	Arab , Melayu	Bahasa Malaysia, Bahasa Arab	Nasi	Penang, Kedah, Kelantan, Terengganu, Melaka, Johor & Singapura
Jawi Peranakan (India Muslim dan Melayu)	India , Melayu , Cina	Bahasa Melayu	Nasi kandar	Penang(asli) & Singapura
Peranakan Samsam (Peranakan Siam-Melayu)	Siam , Melayu , Cina	Bahasa Melayu & Bahasa Siam		Perlis , Kedah & Kuala Lumpur
Peranakan Sino (Peranakan pribumi Sabah)	Cina , Kadazan , Dusun , Rungus , Sungei , Bisaya , Murut , Iban	Bahasa Sabah	Hinava	Sabah & Brunei
Tatana Peranakan	Cina , Kadazan , Dusun	Bahasa Sabah	Pinatung	Beaufort & Kuala Penyu (Sabah)
Baba Yaya (Peranakan Selatan Thai)	Cina , Siam , Melayu Selatan Thai	Bahasa Siam , Bahasa Cina ,	Padkrapao	Phuket(asli), Selatan Thailand
Kiau Seng (Peranakan Tionghoa Indo/Tionghoa selat)	Tionghoa , Jawa , Orang Indo	Bahasa Jawa , Bahasa Melayu , Bahasa Indonesia	Jenis Soto	Medan, Kepulauan Riau, Bangka Belitung, Batavia & Tangerang, Kalimantan (Indonesia)

Rujukan

[1] Malaysian Bar: Peranakan – A Unique Culture

[2] Malay Mail, 6 Ogos 2024 – Malaysia’s Peranakan People: More Than Just Baba and Nyonya

[3] Encyclopaedia Britannica: Malacca Sultanate

[4] Malaysian Bar: Peranakan – A Unique Culture

[5] Sulalatus Salatin (ed. Shellabear, 1908), hlm. 161–163

[6] The Melaka Kini – “Kisah Istana: Hang Li Po”

[7] PSVK7Khamis – “Cerita Rakyat Kaum Cina: Puteri Hang Li Po”

[8] Hanila Sepanjang Jalan Pulang – “Menjejak Warisan Sejarah (3): Bukit Cina & Puteri Hang Li Po”

[9] The Melaka Kini – “Kisah Istana: Hang Li Po”

[10] Malaysian Bar – “Peranakan: A Unique Culture”

[11] UNESCO – “Melaka: Historic City and its Peranakan Legacy”

[12] Malaysian Bar – Peranakan – A Unique Culture

[13] The Straits Times – Peranakan culture and language a dying art

[14] ExpatGo – Have You Heard of the Peranakan Culture in Malaysia?

[15] UNESCO World Heritage Centre – Melaka and George Town, Historic Cities of the Straits of Malacca

[16] Roots.sg – Chetti Melaka: The Hindu Peranakans of Malacca

[17] USM Journal – Linguistic Identity of Chetti Creole Malaysians

[18] The Hindu – The Chetti Melaka community of Malacca

[19] BizTech Times – Peranakan Indians: A Lesser-Known Unique Community in Malacca

[20] ExpatGo – Have You Heard of the Peranakan Culture in Malaysia?

[21] Malaysian Bar – Peranakan – A Unique Culture

[22] The Straits Times – Peranakan culture and language a dying art

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]